logo

logo uswps nazwa 3

Kultura

Filmowy Blue Monday, czyli depresja w kinie

Obalmy pewne mity: depresja to nie lenistwo czy popadanie w melancholię. To ciężka choroba XXI wieku, której się nie wybiera. Stan permanentnego smutku, przygnębienia i braku chęci do działania to tylko niektóre skojarzenia, które łączymy z tym słowem. Osoby dotknięte depresją lub ich najbliżsi, udręczeni chorobą, ciągle szukają odpowiedzi na wiele gnębiących ich pytań. Podobnie jak twórcy światowej kinematografii. Wielokrotnie próbowali zmierzyć się z tematem depresji. Oczywiście z różnym skutkiem. O depresji w kinie opowie socjolożka i kulturoznawczyni, Patrycja Paczyńska-Jasińska, która zaprezentuje subiektywny przegląd filmów, poruszający tematykę depresji.

Reprise. Od początku raz jeszcze... (2006)

Wraz z nadejściem Nowego Roku, nasze postanowienia nabierają podwójnej mocy: „W przyszłym roku będę lepszym partnerem dla mojej kobiety”, „Nie będę bagatelizować skutków miłości”, „Nauczę się norweskiego”. A gdyby tak zapomnieć o tym, co przyniosło życie i „Reprise. Od początku, raz jeszcze…”? Dom, rodzina, praca, pasja, miłość – wszystko można zacząć od początku, pytanie tylko: Jak? Jak poradzić sobie, gdy dusza cierpi? Gdzie znaleźć rozwiązanie? Co zrobić, gdy przeżywam kryzys egzystencjalny?

Melancholijna opowieść o dojrzewaniu dwóch początkujących literatów intryguje wyrafinowaną formą. Philip i Eryk żyją w świecie ustawicznego rozpadu. Entropia przenika wszystkie wymiary ich egzystencji, dla której heroicznie i rozpaczliwie starają się odnaleźć porządek. Na początku filmu przyjmujemy, iż struktura fabularna jest identyczna z uporządkowanym w pewien sposób zbiorem wydarzeń przedstawionych w dziele filmowym. Jest sukces, jest kariera i nagle jest drżenie rąk, zamyślenie, frustracja i atak na własne życie…

Wiadomo, że Philip nie popełnia samobójstwa. Rozcięcie policzka oraz lewej ręki może oznaczać odcięcie się od starego Philipa. Przecięcie twarzy na pół – nowe życie. Pocięcie ręki może oznaczać, że główny bohater chciał okaleczyć „narzędzia”, które dają mu pieniądze i sławę – by nigdy więcej nie móc nic napisać. Rany na ciele to odcięcie się od tamtego świata, oszpecenie tamtego życia.

Bez melancholii i nostalgii trudno wyobrazić sobie skandynawską sztukę. Smutek przenika niemal każdy czarno-biały kadr. Ulice Oslo, nawet gdy rozświetla je wiosenne słońce, wydają się szare i ponure. Wizyta w Paryżu szybko zamienia się w ulotne wspomnienie, któremu patronuje nieokreślona tęsknota. Cały czas obraca się w tematyce: bólu, samotności, kryzysu egzystencjalnego czy rywalizacji.

Ponury, pesymistyczny klimat filmu buduje specyficzna „psychizacja krajobrazu” – kolejne stadia erozji przyjacielskich więzi i kolejne etapy wymykania się życia spod kontroli. Na szczęście samo zakończenie daje dużo do myślenia i napawa pozytywną energią. W końcu zawsze można zacząć wszystko od początku, raz jeszcze…

Tajemnice Bridgend (2015)

Bridgend w południowej Walii, zaledwie 40-tysięczne miasteczko, tylko z pozoru jest spokojnym miejscem do życia. Zostało wyklęte przez międzynarodową prasę. W latach: 2007-2012 życie odebrało sobie tutaj blisko 80 nastolatków. Wszelkie niepowodzenia, kłopoty w szkole, brak wyrozumiałości ze strony rodziców czy okres buntu rozwiązywali w ten sam sposób – przez powieszenie.

Do dnia dzisiejszego motyw oraz czynniki sprzyjające samobójstwom nie do końca są wyjaśnione. Zaczęło się od Dala Crole'a, 18-latka, który powiesił się w opuszczonym magazynie. Tydzień później w ten sposób zmarł jego najlepszy przyjaciel, 19-letni David Dilling. Tak nakręciła się spirala samobójstw. Niektórzy rodzice ofiar winą obarczyli media, twierdząc, że ich dzieci, cierpiące na depresję, mogły być popchnięte do ostateczności przez niepotrzebne rozdmuchiwanie informacji o samobójstwach. Według innej teorii za plagą samobójstw mógł stać jakiś kult samobójców, motywowany efektem Wertera, zgodnie z którym jedno samobójstwo prowadzi do drugiego, zwłaszcza w małych społecznościach lub rodzinach. Nie wyjaśnia to jednak faktu, że ofiary prawie za każdym razem wybierały powieszenie zamiast innych metod odebrania sobie życia.

W mieście zapanowała psychoza rodem z filmów Hitchcocka. Rodzice i nauczyciele przestali ufać podopiecznym. Kilka minut spóźnienia dziecka ze szkoły pobudzało wyobraźnię dorosłych. Najczęściej pojawiało się pytanie „dlaczego?”.

Odpowiedzi poszukiwał Jeppe Rønde. Nie jest on jednak pierwszym filmowcem, który zmierzył się z tematem Bridgend. Wcześniej tematem zainteresował się amerykański dokumentalista John Michael Williams, którego obraz – również zatytułowany „Bridgend” – miał swoją premierę w 2013 roku. W filmie obejrzeć można wiele rozmów z mieszkańcami, znajomymi i przyjaciółki zmarłych. Williams ukazał poważny problem, który został zlekceważony przez policję i lokalne władze.

Klimat filmu od samego początku napawa niepokojem. Pierwsza scena ukazuje psa, który węsząc w poszukiwaniu swojego pana, natrafia na wisielca. Z każdą kolejną minutą film staje się coraz cięższy. Oto grupka dzieciaków spędza wolny czas nad rzeką – rozmawiają, coś popijają, bawią się. W pewnym momencie wskakują do wody, lecz nie tyle pływają, co po prostu unoszą się na powierzchni, przypominając… topielców. Po chwili wstają ubierają się i niczym wilki, wyją do księżyca, wykrzykując imiona zmarłych kolegów – czczą ich.

Film Rønde’a nie daje jednak gotowych odpowiedzi, raczej serię niezwykle sugestywnych scen, przy dźwiękach niepokojącej muzyki, sugeruje i podpowiada, a wyciągnięcie wniosków pozostawia widzowi.

Manchester by the Sea (2016)

Od dawna reżyserzy przykładają wagę do tematu rozłąki i śmierci, żaloby i radzenia sobie ze stratą. „Manchester by the Sea” kręci się wokół poczucia winy i atmosfery funeralnej.

Lee Chandlera (Casey Affleck) poznajemy w klaustrofobicznych pomieszczeniach, gdzie przykręca śruby, montuje półki i irytuje się zachowaniem lokatorów. Nie odpowiada na powitania, a jego zachowanie i podejście do świata może drażnić. Wraz z rozwojem wydarzeń i kolejnymi retrospekcjami rozumiemy już, dlaczego ma taki stosunek do świata. Pewnego dnia dostaje telefon z informacją o śmierci brata. Wraca do rodzinnego miasteczka i musi poradzić sobie z nową-starą sytuacją. Na domiar „złego”, brat zapisał w testamencie opiekę nad swoim 16-letnim synem. Jak łatwo się domyśleć nasz bohater zostaje przyparty do muru. Powrót w rodzinne strony przywołuje tragiczne wspomnienia, które na trwałe zmieniły Lee i odebrały szansę na szczęście… To film o miłości, ale też i opowieść o rozpaczy, tak dojmującej, że łzy to za mało. Pozbawiona banału historia, dzięki znakomitemu scenariuszowi Lonergana, zakotwicza się w pamięci i sprawia, że jednocześnie chcemy o niej zapomnieć i chcemy pamiętać. Reżyser/scenarzysta w inteligentny sposób pokazuje, jak duchy przeszłości wpływają nie tylko na bezpośrednio zainteresowanych, ale również na ich najbliższych.

Nasze życie naznaczone jest tragediami, mniejszymi lub większymi, po których zazwyczaj się podnosimy. Często staje się jednak odwrotnie. Doszukując się własnej winy, karmimy się izolacją, za którą idzie całkowite odwyknięcie od prostych, codziennych spraw. Film Lonergana to pochwała codzienności. Obok zwyczajnych sytuacji, biegnie druga linia: emocji, trudna do okiełznania.

Ostatnia rodzina (2016)

Czy Beksińscy byli wyzwoleni? Zapewne tak. Wolne ptaki? Jakżeby inaczej. Dzieliło ich wiele. Poczynając od filozofii, muzyki, spojrzenia na cielesność czy politykę. Łączyło jedno: rozmowa. Potrafili godzinami kłócić się, płakać, śmiać i krzyczeć. Zawsze na poziomie i z klasą. Można powiedzieć, że rodzina z wyższych sfer, ale z takimi samymi problemach jak my wszyscy.

Boom na Beksińskiego w polskiej i światowej popkulturze zrodził się w 2005 roku. Po tragicznej śmierci malarza, młodzież dowiedziała się, kim był artysta z Sanoka. To ogromna strata dla sztuki – mówili jedni. To rodzina przeklęta i jakieś fatum nad nimi wisiało – dopowiadali drudzy.

Za film o niezwykłym, pełnym ciepła człowieku i jego synu, który może się wydawać – zawsze był w cieniu ojca, zabrał się Jan Matuszyński. Miał ułatwione zadanie, bo Beksiński pozostawił po sobie niezliczoną liczbę materiałów w formie listów, zapisu na taśmach, kasetach magnetofonowych czy video. Prowadził też od 1993 roku dziennik komputerowy. Prace nad filmem trwały lata, ale warto było czekać.

„Ostatnia rodzina” to film kompletny. Bardzo prywatny, spokojny i stonowany obraz. Reżyser świadomie chciał, abyśmy poczuli zapach ugotowanych ziemniaków, przełączali kolejne piosenki i uchylili okno gdy było duszno. To dramat osobisty, ale i świetna szkoła życia.

Jak mówimy o depresji, to zwróćmy uwagę na postać Tomasza Beksińskiego, bo to postać niezwykła. Osoba o co najmniej dziesięciu obliczach. Nie należy do osób „normalnych” w prostym słowa znaczeniu. Od momentu przyjścia na świat chce się zabić. Jego psychoza maniakalno-depresyjna szokowała. Odtwarzane na Youtubie wywiady z Tomkiem Beksińskim obnażają postawe Tomka do świata, a w jego ironii pobrzmiewa wołanie o pomoc. Tomasz był rozpieszczonym dzieckiem i to również da się zauważyć w filmie.

Doszukałam się w zapiskach Zdzisława Beksińskiego wspomnień tuż po śmierci syna: „Nad ranem o godzinie 7:10 przyśnił mi się Tomek. Wychodziłem z kuchni i skręcałem w stronę pracowni, a Zosia była w łazience. I nagle naprzeciw stoi Tomek. Radość: a wiec żyje! I nagle widzę, że nie ma oczu, nosa i ust. Rzucam się do tyłu i padam na wznak na podłogę. Tupię nogami. Chcę wydać wrzask rozpaczy? Strachu? Czyżby to była prosta reminiscencja?” Rodzice kochali Tomka nad życie i to się czuje w tym obrazie. Czasami jednak nie wszystko kończy się happy endem, a depresja i to przenoszona od lat i nieleczona, okazała się silniejsza od woli życia.

Frank (2014)

Film produkcji brytyjsko-irlandzkiej opowiada historię dwudziestokilkuletniego Jona, który w wyniku pewnych zaskakujących wydarzeń trafia do zespołu muzycznego pełnego osobistości. To muzycy, którzy niedawno opuścili psychiatryk i każdy na swój sposób układa życie od nowa. Na czele bandu stoi tytułowy Frank, którego podejście do twórczości i muzyki fascynuje nie mniej niż jego sztuczna głowa.

Podczas tego filmu następuje swoista edukacja widza, język filmu zostaje przełożony na język psychologii, a uczestnik seansu uczy się odróżniania zawartych w medium faktów i mitów dotyczących zjawisk społecznych, czy lepszego rozumienia wpływu artystycznej wizji na tworzenie obrazu siebie i świata.

Liczne produkcje filmowe nie są wolne od przedstawiania świata i ludzi w sposób stereotypowy. Jednym z bardziej jaskrawych przykładów są portrety osób chorych psychicznie. Brak krytycznej refleksji nad zjawiskami przedstawianymi w filmie może nie tylko prowadzić do społecznej legitymizacji stereotypu, ale wręcz do jego behawioralnego przejawu, czyli do dyskryminacji. Na szczęście inteligentny zabieg reżysera w 3/4 filmu sprawia, że „Franka” nie zaliczamy do tego samego, filmowego worka. Jego problemy są rozłożone na czynniki pierwsze, a emocje aż kipią z ekranu.

„Frank” urósł do rangi filmu o szeroko rozumianej wirtualności, próbie wyjścia poza ograniczenia tu i teraz i przekroczeniu ustalonych granic. To klasyczne ciepłe i wzruszające niezależne kino o złamanych przez los outsiderach, o cierpieniu i bezbronności oraz uzdrawiającej sile muzyki. Niekoniecznie takiej, która podbija listy przebojów.

 

setoci2

Więcej tekstów autorki na blogu
setoci.com

258 sPatrycja Paczyńska Jasińska blog

O autorce

Patrycja Paczyńska-Jasińska – rocznik 1987. Absolwentka socjologii (specjalność: komunikacja społeczna) na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach oraz kulturoznawstwa (specjalność: filmoznawstwo) na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jest doktorantką na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, na kierunku socjologia. Obecnie pracuje na Uniwersytecie SWPS w Katowicach, gdzie jest koordynatorką ds. marketingu oraz pełni funkcję opiekuna naukowego Koła Naukowego Psychointerpretacje. Działa również społecznie na rzecz rozwoju dzieci i młodzieży w ramach projektów: Strefa Młodzieży i Strefa Psyche. Współpracuje również z "Warsztaty Realizatora Filmowego i TV" w Bielsku-Białej gdzie edukuje społeczność lokalną z zakresu historii i analizy filmu. Jest organizatorką Ogólnopolskiej Konferencji Filmowej pt. "Filmowe Psycho-Tropy" oraz inicjatorką projekt filmowego o tym samym tytule, który od lat z sukcesem prowadzi w katowickim KINIE KOSMOS - Centrum Sztuki Filmowej. Autorka bloga filmowego Se Točí. Współautorka książek Film w edukacji i profilaktyce. Na tropach psychologii w filmie. Część 1 oraz Film w terapii i rozwoju. Na tropach psychologii w filmie. Część 2.

 

podobne artykuły

kanały

zobacz też

strefa psyche strefa designu strefa zarzadzania strefa prawa logostrefa kultur logo