Dobro tkwi w szczegółach - psychologiczna siła życzliwości

Czym życzliwość jest? Wg Random Acts of Kindness Foundation, amerykańskiej fundacji, propagującej ideę życzliwości, jest to „naturalna właściwość, wyrażana poprzez akty dobrej woli, odzwierciedlające troskę o siebie i innych”. Jednym z jej głównych źródeł są empatia i współczucie – te, które odczuwamy w stosunku do innych, ale także takie, które jesteśmy w stanie skierować do siebie samych. W niektórych formach terapii, na przykład w Terapii Akceptacji i Zaangażowania (ACT) pojawiają się konstrukty, jak self – compassion, czyli zdolność do życzliwego dbania o siebie. Zdolności te są uznawane za kluczowy czynnik dla psychologicznego i społecznego dobrostanu, dodatkowo empatia jest ujemnie skorelowana z agresją i przemocą (Arbour, Signal, & Taylor, 2009), co oznacza, że im bardziej jesteśmy empatyczni tym mniejsze mamy skłonności do krzywdzenia innych.

Chodzi jednak i o zdrowie jednostki. W badaniu skuteczności programu rozwijającego zdolność współodczuwania z sobą samym „Making friends with yourself” (Zostań swoim przyjacielem) okazało się, że wśród uczestników zanotowano poprawę w zakresie objawów obniżonego nastroju, niższy poziom lęku i niepokoju oraz niższy spostrzegany poziom stresu, za to wyraźnie wzrosła nie tylko zdolność współodczuwania z sobą samym oraz poziom satysfakcji z życia (Bluth, Gaylord, Campo, Mullarkey, & Hobbs, 2016). Poczuli się lepiej, gdy nauczyli się, że warto się sobą zaopiekować, gdy otrzymali wiedzę na temat tego, jak to zrobić.

Za jedną z odsłon życzliwości można uznać także wdzięczność. Może to życzliwe podziękowanie w stosunku do świata? W każdym razie jest ona silnie powiązana z życzliwością i ma podobny efekt. Badania wskazują, że wyrażanie wdzięczności podnosi poziom dobrostanu (Froh et al., 2014), zwłaszcza w przypadku osób, które nie są w zbyt dobrym nastroju (Froh, Kashdan, Ozimkowski, & Miller, 2009). Robienie dobrych rzeczy dla wielu z nas jest też po prostu okazją do zrobienia czegoś nowego. To sprawia, że fundujemy sobie trening elastyczności, zwiększa się nasza zdolność adaptowania się do zmieniających warunków. Obie te rzeczy – dobro i rzeczy nowe w odpowiednim natężeniu, także podnoszą poziom satysfakcji z życia (Buchanan, 2010). Literatura dotycząca rozwoju sugeruje, że trening współczucia i uważności w okresie dorastania może promować zachowania prospołeczne, empatię, zdolność przyjmowania perspektywy innych osób, oceniania siebie i innych ze współczuciem oraz wpływają korzystnie na zdolność samo-regulacji i świadomość emocji. Wdzięczność natomiast ma zarówno natychmiastowe, jak i długoterminowe skutki powiązane ze wzrostem optymizmu, dobrostanu, poczucia satysfakcji z życia (Kaplan, deBlois, Dominguez, & Walsh, 2016). Podejmowanie zachowań prospołecznych podnosi także stopień w jakim jesteśmy akceptowani przez grupę oraz, co w tym kontekście dość zrozumiałe zwłaszcza przypadku osób w okresie dorastania - subiektywny dobrostan (Layous, Nelson, Oberle, Schonert-Reichl, & Lyubomirsky, 2012).

Badania z udziałem osób dorosłych pokazują, że celowe życzliwe działanie na rzecz innych i zauważanie życzliwości w zachowaniach innych osób ma pozytywny wpływ na poziom zdrowia psychicznego, włączając w to zmniejszenie objawów depresyjnych, zwiększenie subiektywnie spostrzeganego poziomu szczęścia oraz satysfakcji z życia. Praktykowanie współczucia natomiast powiązane jest ze zwiększeniem poziomu pozytywnego afektu, poczucia łączności z innymi oraz podniesienia poziomu osobistych zasobów, jak zdrowie somatyczne, poczucie sensu życia, samoakceptacji, uważności i pozytywnych relacji z innymi (Kaplan et al., 2016).

Nie od dziś w psychologii wiadomo, że zarażamy się złymi emocjami (Dishion & Tipsord, 2011) – czy jesteśmy w stanie zarażać się także tymi dobrymi? W dużym stopniu tak. Rodzina, na przykład, ma wpływ na kształtowanie postaw. Wiemy, że styl wychowania wpływa na zdolność do regulacji emocji (Morris, Silk, Steinberg, & Robinson, 2009), a postawa uważności i zaangażowania może mieć pozytywny wpływ na radzenie sobie w rodzinie z trudnymi zachowaniami dzieci (Bögels, Hellemans, van Deursen, Römer, & van der Meulen, 2014). Zgodnie z teorią modelowania społecznego, dzieci obserwujące życzliwe zachowania rodziców, same mają większą tendencję do ich podejmowania. Co więcej – jeśli w ich szkole, klasie, grupie kolegów obowiązuje podobna norma, sprawia to, że działanie na rzecz dobra innych staje się wręcz oczywistością. Dla wielu rodziców ważne jest to, jak ich dzieci radzą sobie w szkole. Okazuje się, że rozwijanie kompetencji społeczno – emocjonalnych jest kluczem do sukcesu w szkole i w życiu. Liczne badania wskazują, że wysoki poziom kompetencji społecznych i emocjonalnych jest powiązany z wyższym poziomem dobrostanu i lepszymi wynikami w nauce, podczas gdy trudności w tym zakresie mogą prowadzić do całej gamy problemów osobistych, społecznych i związanych z nauką (Durlak, Weissberg, Dymnicki, Taylor, & Schellinger, 2011). Dzieci, które są empatyczne i troskliwe, podejmują aktywności prospołeczne, lepiej wypadają w czasie oceny dojrzałości społecznej i poziomu umiejętności społecznych, badane następnie testami gotowości szkolnej są też oceniane jako bardziej „poznawczo gotowe” do podjęcia nauki szkolnej (Hyson & Taylor, 2011). Jest to jeden z powodów, dla których rośnie zainteresowanie nauczaniem życzliwości w szkołach (Kaplan et al., 2016). Wiedza o tym, że czynione dobro do nas wraca nie jest niczym nowym. Ludzkość wie to od tysięcy lat. Mówią o tym religie, zwraca na to uwagę filozofia. Teraz także nauka dostarcza nam dowodów na to, że dobre uczynki, przyjazne nastawienie, życzliwa troska o siebie i innych są tym, co czyni nasze życie pełnym, sensownym, tym co sprawia, że czujemy się dobrze. Wystarczy miłe słowo. Wystarczy uśmiech. Wystarczy spojrzenie. I możemy zmieniać świat.