Jak kształtuje się zaufanie do naukowców? Sprawdzono to w międzynarodowym badaniu
Większość ludzi ufa naukowcom i zgadza się, że powinni oni mieć znaczący wpływ na życie społeczeństwa i decyzje polityczne – wynika z badania przeprowadzonego w 68 krajach przez międzynarodową grupę badaczy. Wzięli w nim udział także naukowcy z Uniwersytetu SWPS.
Publiczne zaufanie do naukowców przynosi społeczeństwu wiele korzyści. Pomaga w podejmowaniu świadomych decyzji w oparciu o sprawdzone informacje, jest podstawą dla kształtowania polityki opartej na dowodach i sprzyja wydatkowaniu rządowych środków na badania.
Zaufanie do nauki może wspomagać decydentów w działaniach, szczególnie w czasie globalnych kryzysów, jak pandemia COVID-19 czy zmiany klimatyczne. Społeczeństwa o wysokim poziomie zaufania do nauki i naukowców radziły sobie z pandemią bardziej efektywnie z uwagi na to, że obywatele byli bardziej skłonni do przestrzegania pozamedycznych wytycznych i mieli większe zaufanie do szczepień1. Osoby darzące naukowców zaufaniem częściej angażują się też w działania na rzecz ochrony klimatu2.
Dotychczasowe badania dowodzą, że ludzie w większości ufają nauce3, a naukowcy znajdują się wśród najbardziej wiarygodnych osób w społeczeństwie. Mimo to w ostatnich latach mówi się o kryzysie zaufania do naukowców, dlatego międzynarodowa grupa badaczy postanowiła sprawdzić, jak opinia publiczna rzeczywiście odbiera dokonania naukowe.
Poziom zaufania jest wysoki
W badaniu wzięło udział prawie 72 tys. respondentów reprezentatywnych dla każdego z 68 krajów. Badacze pytali ich, do jakiego stopnia naukowcy powinni angażować się w życie społeczeństwa i podejmowanie decyzji politycznych. Sprawdzali też, jakie kwestie według badanych powinny stanowić dla naukowców priorytet i jak wiąże się to z ich zaufaniem do nauki.
Badanie, które opisano w artykule „Trust in scientists and their role in society across 68 countries” na łamach „Nature Human Behaviour”, przeprowadzono z użyciem wielowymiarowego indeksu zaufania. Średni wynik wśród wszystkich krajów jest dość wysoki: wynosi 3,62 w pięciostopniowej skali (1 – bardzo niski poziom, 5 – bardzo wysoki poziom). Obywatele żadnego z krajów nie deklarowali niskiego zaufania do nauki.
75 proc. osób zgadza się, że naukowe metody badawcze są najlepszą metodą sprawdzenia, czy jakieś założenie jest prawdziwe czy fałszywe. Co ważne, poziom zaufania do metod naukowych jest skorelowany z zaufaniem do naukowców. Postrzeganie otwartości uczonych na informacje zwrotne kształtuje się na niższym poziomie (średnia 3,33), choć wciąż 42 proc. badanych uważa, że naukowcy zwracają uwagę na opinie innych w pewnym lub dużym stopniu.
Kryzys replikacyjny w nauce nie zachwiał wiarą ludzi w sprawczość naukowców.
dr hab. Michał Parzuchowski, prof. Uniwersytetu SWPS, kierownik Centrum Badań nad Poznaniem i Zachowaniem z Wydziału Psychologii w Sopocie USWPS
– Na całym świecie ludzie odbierają naukowców jako osoby o wysokich kompetencjach (średnio 4,02 na skali 1-5) i zdecydowana większość badanych wierzy, że uczeni są odpowiednio wykwalifikowani do przeprowadzania badań kluczowych dla rozwiązywania wyzwań społecznych (np. związanych ze zwalczaniem biedy, ochroną zdrowia czy kryzysami energetycznymi). Większość badanych postrzega naukowców jako uczciwych i przejmujących się ludzkim dobrostanem – podkreśla jeden z autorów badania, psycholog dr hab. Michał Parzuchowski, prof. Uniwersytetu SWPS, kierownik Centrum Badań nad Poznaniem i Zachowaniem z Wydziału Psychologii w Sopocie USWPS. Współautorką badania jest również psycholożka dr Olga Białobrzeska z Wydziału Psychologii w Warszawie USWPS.
Najbardziej ufają naukowcom w Egipcie, najmniej – w Albanii
Podczas gdy poziom zaufania do nauki jest generalnie wysoki, występują widoczne różnice między poszczególnymi państwami. W przeciwieństwie do innych badań nie znaleziono jednak wyraźnych wskazań, świadczących o tym, że naukowcom mniej ufa się w Ameryce Łacińskiej czy Afryce. Pojawiły się jednak prawidłowości w obrębie regionów. Na przykład Rosja, a także kraje dawnych republik radzieckich oraz państwa sąsiadujące mają relatywnie niski poziom zaufania. Wyniki analiz można szczegółowo porównywać między poszczególnymi krajami za pomocą interaktywnej aplikacji pod adresem www.tisp-manylabs.com.
Najwyższy poziom zaufania do nauki zaobserwowano w Egipcie (4,30), a zaraz po nim znalazły się Indie (4,26). W pierwszej piątce uplasowały się też Nigeria (3,98), Kenia (3,95) i Australia (3,91). Pierwszą dziesiątkę dopełniły: Bangladesz, Hiszpania, Turcja, Nowa Zelandia i Argentyna. Polska znalazła się w drugiej połowie listy z relatywnie wysokim wynikiem 3,51. Najniższe miejsca należą do Etiopii (3,23), Rosji (3,23), Boliwii (3,22), Kazachstanu (3,13), a zamyka ją Albania z wynikiem 3,05.
Okazuje się, że największe zaufanie do środowiska naukowego mają kobiety, osoby starsze i bardziej wykształcone. Uczestnicy badania w większości uważają, że naukowcy powinni skupiać się na badaniach nad zdrowiem publicznym i energetyką, mniej uwagi poświęcając obronności i technologiom militarnym.
– Nie należy lekceważyć opinii nawet niewielkich grup, których nieufność może wpływać na kształtowanie polityki, a także na indywidualne wybory jednostek. Przyszłe badania będą szukać źródeł i konsekwencji takich antynaukowych postaw wśród osób deklarujących skrajny brak zaufania wobec nauki i wyników badań naukowych – konkluduje prof. Parzuchowski.
1Sturgis, P., Brunton-Smith, I. & Jackson, J. Trust in science, social consensus and vaccine confidence. Nat. Hum. Behav. 5, 1528– 1534 (2021).
2 Cologna, V. & Siegrist, M. The role of trust for climate change mitigation and adaptation behaviour: a meta-analysis. J. Environ. Psychol. 69, 101428 (2020).
3IPSOS Global Trustworthiness Monitor: Stability in an Unstable World (IPSOS, 2022).
