Bieda a zaburzenia psychiczne u dzieci – czy może je nasilać?

Bieda, czyli brak wystarczających środków finansowych do spełnienia podstawowych potrzeb życiowych, jest w badaniach często przytaczana jako czynnik ryzyka w kontekście problemów ze zdrowiem psychicznym u dzieci. ^₁. Wiadomo na przykład, że wyższy poziom ubóstwa jest związany z problemami z zachowaniem^₂ lub depresją.

Dla lepszego rozumienia tego zjawiska naukowcy przeanalizowali do tej pory szereg elementów, które mogą tutaj odgrywać rolę^₃. Według modelu stresu rodzinnego (ang. Family Stress Model, FSM) stres w rodzinie i wynikające z tego problemy zdrowotne rodziców mogą zmniejszać skuteczność wychowania, stąd problemy z zachowaniem dzieci. Inna teoria – model Context of Stress^₄ – głosi, że bieda może wzmacniać wpływ innych czynników ryzyka, zwiększając podatność na zaburzenia psychiczne. Jest ponadto wiele badań wspierających tezę, że istnieją wzajemne zależności między problemami ze zdrowiem psychicznym rodziców i dzieci.

Czy dochód rodziny wpływa na jej zdrowie psychiczne?

Naukowcy z Uniwersytetu w Sheffield, Uniwersytetu w Ankarze, Lancaster University i Uniwersytetu SWPS zadali sobie pytanie, jaki wpływ może mieć niski status ekonomiczny na wzajemny związek między stresem rodzicielskim a problemami ze zdrowiem psychicznym dziecka zarówno w obrębie rodziny, jak i poza nią. Badacze postawili hipotezę, że wzajemne relacje między stanem rodziców a zdrowiem psychicznym dziecka będą silniejsze w rodzinach żyjących w ubóstwie niż w rodzinach o wyższych dochodach. Ponadto, ponieważ odnotowano pewne różnice w ścieżkach rozwoju między chłopcami i dziewczętami, modele dopasowano oddzielnie dla obu płci.

W badaniu, przeprowadzonym przy użyciu zaawansowanej metody statystycznej ALT-SR (Autoregressive latent trajectory modeling with structured residuals), posłużono się danymi z podłużnego badania kohortowego Millennium Cohort Study (2000-2002) z Wielkiej Brytanii; dane dotyczyły tej samej grupy dzieci, kiedy miały one 9 miesięcy, 3, 5, 7, 11, 14 i 17 lat. W sumie wzięto pod uwagę 10309 osób, w tym 5161 płci żeńskiej i 5148 płci męskiej.

Bieda nie wpływa na relacje rodzic-dziecko w zakresie zdrowia psychicznego

Wbrew hipotezom opartym na modelu Context of Stress, badanie nie wykazało, aby ubóstwo wzmacniało relacje między problemami psychicznymi rodziców a zaburzeniami psychicznymi u dzieci, zarówno w obrębie rodziny, jak i w porównaniu z innymi rodzinami. Wyniki te kwestionują dotychczasowe przekonania sugerujące, że ubóstwo wzmacnia wpływ stresu rodzicielskiego na zdrowie psychiczne dzieci.

– Wyniki te są sprzeczne z koncepcją, która sugeruje, że trudności finansowe wyczerpują zasoby jednostek w zakresie radzenia sobie z innymi trudnościami w życiu. Ponadto nasze wyniki nie pokrywają się z wynikami metaanalizy^₅, która wykazała, że relacja między depresją matki a problemami zdrowia psychicznego dziecka jest wyraźniejsza w rodzinach o niskich dochodach – mówi prof. Dębowska.

Naukowcy uważają, że możliwym wyjaśnieniem tych rozbieżności jest zastosowanie w nowym badaniu bardziej rygorystycznej metodologii. Ponadto, problemy ze zdrowiem psychicznym rodziców mogą mieć bardziej bezpośredni wpływ na zdrowie psychiczne dzieci np. poprzez zmniejszoną dostępność emocjonalną, niezależnie od dynamicznych czynników zewnętrznych, takich jak ubóstwo.

Interwencje dla wszystkich

Wyjaśnienie roli ubóstwa w mechanizmach rządzących funkcjonowaniem rodzin może prowadzić do opracowania skuteczniejszych strategii interwencji i wsparcia dla rodzin doświadczających biedy.

Nadal istnieją dowody na to, że częstość występowania problemów psychicznych jest wyższa w rodzinach o niskim statusie społeczno-ekonomicznym, dlatego powinno się wciąż priorytetowo traktować grupy o niskich dochodach w działaniach prewencyjnych i terapeutycznych – podkreślają badacze. Jednocześnie zauważają, że skoro wpływ cierpienia psychicznego rodziców na zdrowie psychiczne dzieci nie zależy od poziomu dochodów, to interwencje w zakresie problemów ze zdrowiem psychicznym powinny dotyczyć wszystkich warstw społeczno-ekonomicznych.

Artykuł na temat badań, zatytułowany „Does poverty moderate within-family relations between children’s and parents’ mental health?”, ukazał się w czasopiśmie „Current Psychology”. Jego autorami są Zeliha Ezgi Saribaz (Uniwersytet w Sheffield, Uniwersytet w Ankarze), Lydia Gabriela Speyer (Lancaster University), Paul Norman (Uniwersytet w Sheffield), Agata Dębowska (Uniwersytet SWPS) i Richard Rowe (Uniwersytet w Sheffield).

 ¹Brooks-Gunn, J., & Duncan, G. J. (1997). The effects of poverty on children. The Future of Children, 7(2), 55–71. https://doi.org/10 .2307/1602387

 ²Dearing, E., McCartney, K., & Taylor, B. A. (2006). Within-child asso[1]ciations between family income and externalizing and internal[1]izing problems. Developmental Psychology, 42(2), 237–252. http s://doi.org/10.1037/0012-1649.42.2.237

 ³Evans, G. W., & Kim, P. (2013). Childhood poverty, chronic stress, self-regulation, and coping. Child Development Perspectives, 7(1), 43–48. https://doi.org/10.1111/cdep.12013

 ⁴McLoyd, V. C. (1990). The impact of economic hardship on black families and children: Psychological distress, parenting, and socioemotional development. Child Development, 61(2), 311– 346. https://doi.org/10.2307/1131096

 ⁵ Goodman, S. H., Rouse, M. H., Connell, A. M., Broth, M. R., Hall, C. M., & Heyward, D. (2011). Maternal depression and child psy[1]chopathology: A meta-analytic review. Clinical Child and Family Psychology Review, 14(1), 1–27. https://doi.org/10.1007/s10567-010-0080-1

dr hab., prof. Uniwersytetu SWPS

Agata Dębowska

Biogram