Rozmowa z wirtualną pielęgniarką zachęca do szczepień

Szczepienia profilaktyczne są uważane przez środowisko naukowe i medyczne za jedno z najważniejszych osiągnięć cywilizacyjnych, istnieją jednak grupy, które opierają się tej efektywnej metodzie zapobiegania chorobom zakaźnym^₁. Ostatnia pandemia COVID-19 pokazała, że masowe szczepienia są skutecznym sposobem na osiągnięcie odporności populacyjnej i pokonanie wirusa. Niestety, w jej trakcie doszło do bezprecedensowego szerzenia się dezinformacji i kwestionowania źródeł naukowych, przy jednoczesnej intensyfikacji aktywności ruchów antyszczepionkowych^₂. A w czasie rozkwitu mediów społecznościowych fałszywe informacje rozprzestrzeniają się łatwiej niż poparte dowodami stanowiska naukowców.

Zaledwie niewielki odsetek społeczeństwa jawnie sprzeciwia się szczepieniom. Znacznie większa grupa ma pewne wątpliwości i obawy związane z tym środkiem prewencji. Obserwowany spadek wyszczepialności jest szczególnie niepokojący w kontekście ponownego pojawiania się chorób dawno temu praktycznie wyeliminowanych (np. wysoce zakaźnej odry). W związku z tym walka z teoriami spiskowymi i fałszywymi informacjami nabiera szczególnego znaczenia, może pozytywnie wpłynąć na postrzeganie nauki i bezpośrednio – na nasze zdrowie i bezpieczeństwo.

Porozmawiajmy – nawet wirtualnie – o szczepieniach

Dialog – jako narzędzie wpływu społecznego – może być efektywną metodą promowania szczepień. Jeśli jednak weźmie się pod uwagę przeciążenie pracowników służby zdrowia, dłuższa rozmowa z lekarzem może być po prostu niemożliwa. Naukowcy z Uniwersytetu SWPS zaproponowali rozwiązanie: symulację dialogu z wykorzystaniem awatara zamiast prawdziwego człowieka. Wnioski opisali w artykule „A virtual assistant can persuade you to get vaccinated against the flu. Online dialogue as a tool of social influence in promoting vaccinations” na łamach “Social Science & Medicine”. Autorami badań są: prof. dr hab. Dariusz Doliński z Wydziału Psychologii we Wrocławiu USWPS, kierownik Katedry Psychologii Społecznej we Wrocławiu USWPS, Agnieszka Kozłowska z Wydziału Psychologii we Wrocławiu USWPS oraz prof. dr hab. Tomasz Grzyb, dziekan Wydziału Psychologii we Wrocławiu USWPS.

Stworzona przez naukowców aplikacja Flora prowadzi z uczestnikami dyskusję o zdrowiu, konkretnie na temat grypy, choroby stanowiącej poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, na którą szczepi się niewielki odsetek populacji. Szczepionka nie tylko minimalizuje ryzyko rozprzestrzeniania się choroby, ale też chroni przed poważnymi powikłaniami, na które szczególnie narażone są m.in. osoby starsze, kobiety w ciąży i osoby cierpiące na choroby przewlekłe. Flora to wirtualna pielęgniarka, której postać wyświetla się użytkownikowi aplikacji.

W pierwszym eksperymencie, w którym wzięło udział 903 uczestników, sprawdzano wpływ wirtualnej rozmowy na wolę zaszczepienia się, natomiast w drugim (870 uczestników) pojawiła się dodatkowo bezpośrednia prośba o poddanie się szczepieniu. Każdego uczestnika przypisano losowo do jednej z trzech grup. Pierwsza rozmawiała z wirtualnym asystentem. Dialog dotyczył ich zdrowia i kondycji fizycznej. Program oceniał też indywidualne ryzyko komplikacji pogrypowych i ewentualnie zachęcał do szczepienia. Druga grupa badanych wypełniała kwestionariusz umożliwiający ocenę ryzyka komplikacji pogrypowych. Natomiast trzeciej przekazano ulotkę do samodzielnego przeczytania (bez możliwości oceny ryzyka).

Aplikacja zadawała pytania według zaplanowanego scenariusza, natomiast uczestnicy wybierali spośród zaproponowanych odpowiedzi. Aby symulacja kontaktu społecznego była wiarygodniejsza, na planszach umieszczono postać wirtualnej pielęgniarki – Flory, która uśmiecha się, wyraża zainteresowanie czy troskę. Awatar nie przedstawia jedynie suchych faktów – dialog przypomina rzeczywistą rozmowę, przyprawioną nawet dozą humoru.

Wirtualny asystent jest przekonujący, ale czy empatyczny?

Ciekawe wyniki wiązały się z drugą częścią badania. Okazało się, że po wprowadzeniu do dialogu jasno sformułowanej prośby o zaszczepienie się – bez względu na ocenę poziomu ryzyka komplikacji – wola poddania się szczepieniu była 33 razy wyższa niż w innych warunkach. Wskazuje to, że podczas gdy sam wirtualny dialog nie musi zmieniać nastawienia rozmówców, to bezpośrednia prośba po jego zakończeniu może mieć znaczący wpływ na ich podejście (w tym przypadku do szczepień). Naukowcy zastrzegają jednak, że istotne mogą być także dodatkowe czynniki, jak np. indywidualne predyspozycje czy wiarygodność przypisywana Florze.

Wśród praktycznych zastosowań wyników badania autorzy wskazują wsparcie dla pracowników służby zdrowia. Wiele badań wskazało, że pacjenci oczekują od lekarzy empatii^₃, rozwiniętych umiejętności komunikacyjnych^₄ czy wiarygodności^₅. Wszystkie te kwestie związane są z dialogiem jako formą komunikacji. Tymczasem lekarze poświęcają pacjentom coraz mniej czasu. W tej sytuacji rozwiązania takie jak Flora mogłyby w pewnym stopniu ich odciążyć.

 ¹Hussain, A., Ali, S., Ahmed, M., & Hussain, S. (2018). The Anti-vaccination Movement: A Regression in Modern Medicine. Cureus. https://doi.org/10.7759/cureus.2919.

 ²Loomba, S., de Figueiredo, A., Piatek, S. J., de Graaf, K., & Larson, H. J. (2021). Measuring the impact of COVID-19 vaccine misinformation on vaccination intent in the UK and USA. Nature Human Behaviour, 5(3), Article 3. https://doi.org/10.1038/s41562-021- 01056-1.

 ³Kim, S. S., Kaplowitz, S., & Johnston, M. (2004). The Effects of Physician Empathy on Patient Satisfaction and Compliance. Evaluation & the Health Professions, 27, 237– 251. https://doi.org/10.1177/0163278704267037.

 ⁴Stewart, M. A. (1995). Effective physician-patient communication and health outcomes: A review. CMAJ: Canadian Medical Association Journal = Journal de l’Association Medicale Canadienne, 152(9), 1423–1433.

 ⁵Thom, D. H., Hall, M. A., & Pawlson, L. G. (2004). Measuring patients’ trust in physicians when assessing quality of care. Health Affairs (Project Hope), 23(4), 124–132. https://doi.org/10.1377/hlthaff.23.4.124.

prof. dr hab.

Dariusz Doliński

Biogram