„Mężczyźni mają większy kredyt zaufania”, czyli dlaczego w balecie jest mało kobiet liderek
Dlaczego w polskim balecie jest tak mało kobiet na najwyższych stanowiskach? Co można zrobić, żeby to zmienić? Analizowała to badaczka z Uniwersytetu SWPS, a wnioski opisała w artykule na łamach czasopisma „Research in Dance Education”.
W historii baletu, ale i współcześnie, nie pojawia się zbyt wiele kobiet liderek. Obecnie zaledwie kilka z nich tworzy choreografię czy zarządza zespołami baletowymi, ale wciąż są mniej rozpoznawalne niż mężczyźni na podobnych stanowiskach.
Dużo tancerek, mało liderek
Zgodnie z danymi organizacji Dance Data Project1 w 2022 r. na 198 osób zatrudnionych na stanowiskach dyrektorów artystycznych na całym świecie zaledwie 58 (29 proc.) było kobietami, natomiast 140 (71 proc.) – mężczyznami. Co więcej, od 2021 r. liczba dyrektorek artystycznych spadła o 4 proc. Wśród 30 największych zespołów w branży (każdy zatrudniający ponad 75 tancerzy i tancerek) tylko osiem było prowadzonych przez kobiety (27 proc.), podczas gdy 22 było kierowanych przez mężczyzn.
To wskazuje, że na świecie we wpływowych organizacjach związanych z baletem wciąż brakuje kobiet na wysokich stanowiskach. Panie obejmują natomiast 71 proc. stanowisk dyrektorów szkół baletowych, 52 proc. – dyrektorów wykonawczych, a 57 proc. – zastępców dyrektora. Jest to zgodnie z powszechnym trendem na rynku pracy, gdzie zawody związane z nauczaniem, uważane za mniej prestiżowe, zdominowane są przez kobiety2.
W Polsce, w sezonie 2019/2020, kobiety stanowiły 59 proc. wszystkich pracowników zespołów baletowych, a samych tancerek było dwa razy tyle co tancerzy. Odwrotnie było w przypadku stanowisk zarządczych – najwyższe stanowiska zajmowali głównie mężczyźni. Choreografek było tylko 19 proc.
Tymczasem liderzy baletu wpływają nie tylko na warunki pracy w danym miejscu, ale i decydują o repertuarze, czyli także o tym, czyje prace choreograficzne pojawią się na scenie. Decyzje te oddziałują na balet jako formę sztuki i kształtują dziedzictwo baletowe. Zatem brak kobiet na stanowiskach kierowniczych ma znaczący wpływ na sztukę baletową
dr Emilia Cholewicka, kulturoznawczyni, ekonomistka kultury z Wydziału Nauk Humanistycznych w Warszawie Uniwersytetu SWPS, tancerka, autorka badania.
Autorka posłużyła się statystykami dotyczącymi dziewięciu czołowych zespołów baletowych w Polsce, głównie w zakresie struktury zatrudnienia i repertuaru w sezonie 2019/2020. Dane zostały uzupełnione 17 pogłębionymi wywiadami z profesjonalnymi tancerkami, absolwentkami szkół baletowych w Polsce, przeprowadzonymi w sezonach 2020/2021 i 2021/2022. W swoim artykule w „Research in Dance Education” autorka nakreśla mechanizmy utrwalające nierówności płciowe w środowisku baletowym obserwowane z kobiecej perspektywy, rozpatrując je jako system autopojetyczny (samonapędzający się).
Dlaczego jest tak mało kobiet na wysokich stanowiskach w balecie?
Na liczebność kobiet na wysokich stanowiskach w balecie ma wpływ wiele czynników. Należą do nich m.in.: bardzo duża konkurencja, poczucie łatwej zastępowalności, wysoka kontuzjogenność zawodu, trud związany z tańcem na pointach, godziny nieodpłatnej pracy, a także wysoki poziom ciałozależności, który bezpośrednio wpływa na pracę i jej efekty. Negatywne konsekwencje ma również charakterystyczny dla baletu kult idealnego, młodego ciała, a także pokora i unifikacja, jako cechy pożądane w tym zawodzie. To czynniki, które często eliminują kobiety ze sfery przywództwa, bo liderzy wyłaniają się najczęściej bezpośrednio z tych, którzy tańczą na scenie.
Na co zwracają uwagę rozmówczynie dr Cholewickiej? Często wyrażają się krytycznie o edukacji baletowej w Polsce. Wspominają lekcje baletu, podczas których miejsce zajmowane przy drążku stanowiło o ich pozycji w grupie (najlepsi uczniowie i uczennice są najbardziej eksponowani, jednocześnie poświęca się im najwięcej uwagi, a z racji zajmowanego miejsca, mają najswobodniejszy dostęp do niezwykle istotnego elementu pracy każdej artystki i artysty baletu - lustra na sali baletowej), oraz dyscyplinie nauczycieli, których surowa postawa, a przede wszystkim kreowanie poczucia ciągłej niedostateczności w dążeniu do perfekcji oraz porównywanie, zaważyły na ich poczuciu własnej wartości. Dostrzegają jednak także pewne zalety szkół baletowych – to tam zdobyły zawód, nauczyły się pracowitości, wytrwałości oraz dobrej organizacji czasu.
Wskazują również na to, że przemocowy charakter budowania kariery baletowej jest wciąż utrzymywany – zaczyna się na początku edukacji tanecznej, trwa w zespole baletowym, jest wzmacniany podczas studiów, a następnie powiela się go podczas pracy nauczycielskiej w szkole baletowej. To w tych przestrzeniach ujawnia się autopojetyczność świata profesjonalnego baletu. Kilka cytowanych artystek baletu przyznało, że po swoich doświadczeniach nie było w stanie wejść do budynku szkoły baletowej wiele lat po jej ukończeniu.
Kobiety biorące udział w badaniu podkreślają, że mężczyźni mają uprzywilejowaną pozycję w tej branży, bo po prostu jest ich mniej. Tancerze mężczyźni są faworyzowani już na etapie edukacji. I to oni zajmują potem wysokie stanowiska. „Szybsze awanse i brak kobiet liderek wynikają z faktu, że bardzo często mężczyźni mają władzę i po prostu decydują” – mówi 32-letnia tancerka, a inna dodaje, że jej zdaniem mężczyźni mają większy kredyt zaufania.
Wsparcie i siostrzeństwo – drogą do zmian
Jak przekonuje autorka artykułu, wiele zależy od osób zarządzających zespołami, które podejmują decyzje dotyczące proporcji płci, a także zapewniają odgórne wsparcie dla kobiet w balecie – lub odwrotnie, utrzymują istniejący porządek, pozostawiając je bez wsparcia instytucjonalnego.
Liczniejsza grupa kobiet na wysokich stanowiskach w balecie i rosnąca świadomość na temat nierówności może mieć efekt kaskadowy. Więcej kobiet w choreografii jest w stanie wpłynąć na sceniczną narrację i wizerunek tancerek oraz ich rolę zarówno na scenie, jak i na rynku pracy. Zmianie powinien ulec też system edukacji.
Konieczna jest transformacja w społeczności baletowej, ukierunkowująca ją na wspierające praktyki, zamiast utrwalania systemu naznaczonego wewnętrzną niezgodą i opresyjną dynamiką. Punkt wyjścia powinny stanowić relacje między kobietami, pielęgnowane od najmłodszych lat, szczególnie w ramach systemu edukacji baletowej. Działanie powinny odbywać się dwustronnie – oddolnie i odgórnie. Choć system autopojetyczny, w założeniu samonapędzający się, jest trudny do zmiany, daje również ogromne szanse. Niezależnie od momentu zmiany w pętli, jej trajektoria i dynamika musi ulec zmianie. Siostrzeństwo3, wsparcie rówieśnicze, zrozumienie i wzajemna pomoc między kobietami mogą przynieść pozytywne zmiany, tak samo, jak niezbędne zmiany systemowe – odgórne, jak choćby większa widoczność dzieł w choreografii kobiet na scenach
dr Emilia Cholewicka, kulturoznawczyni, ekonomistka kultury z Wydziału Nauk Humanistycznych w Warszawie Uniwersytetu SWPS, tancerka, autorka badania.
Niebawem, nakładem wydawnictwa Libron ukaże się książka autorstwa dr Emilii Cholewickiej, "Homo Saltatrix. Artystki baletu na rynku pracy". Książa rzuca światło na mechanizmy konstytuujące świat baletu, który wciąż cechują nierówności na tle płci. Łączy spojrzenie kulturoznawcze, społeczne i ekonomiczne, by w jak najszerszym spektrum przyjrzeć się relacjom władzy i kategoriom tworzącym - za Bourdieu, ten świat - często zupełnie niewidocznym i romantyzowanym. Autorką okładki i ilustracji do książki jest Helena Stiasny, malarka, której praktyka twórcza koncentruje się wokół tematyki kobiecego doświadczenia.
1Dance Data Project®. 2023. Global Leadership Report. https://ddp-wordpress.storage.googleapis. com/wp-content/uploads/2023/04/13131540/Global-Leadership-Report-2023.pdf.
2Garcia-Mainar, I., V. M. Montuenga, and G. García-Martín. 2018. “Occupational Prestige and Gender-Occupational Segregation.” Work, Employment and Society 32 (2): 348–367. https://doi. org/10.1177/0950017017730528.
2Hooks, B. Sisterhood: Political Solidarity between Women. 1986 https://www.jstor.org/stable/ 1394725doi:10.2307/1394725. “.” In Feminist Review no.23.
Te artykuły mogą
cię zainteresować
