Charytatywna aktywność Polaków

Działalność dobroczynna ma długie tradycje. Pojawiła się znacznie wcześniej niż pomoc społeczna organizowana przez państwo i samorząd terytorialny. Powstała z potrzeby pomagania, przekonań wewnętrznych, ale także poczucia obowiązku, a czasem z chęci zyskania rozgłosu. Publiczne systemy wsparcia kojarzone są przede wszystkim z pomocą społeczną, świadczeniami dla najuboższych, usługami opiekuńczymi i działalnością placówek, tj.: domów pomocy społecznej, noclegowni czy schronisk dla bezdomnych. Wsparcie publiczne to również rządowe i samorządowe programy pomocowe, które koncentrują się na wspomaganiu grup ekonomicznie wykluczonych lub na zwalczaniu problemów społecznych jak ubóstwo, bezdomność, przemoc w rodzinie.

Drugi system wsparcia tworzą podmioty niepubliczne jak fundacje i stowarzyszenia. Nie można też pominąć działalności dobroczynnej przedsiębiorców i osób prywatnych. Ułatwieniem i zachętą dla tej aktywności są prawne regulacje, umożliwiające między innymi przekazanie 1% podatku dochodowego na określony cel społeczny. Istotne znaczenie dla rozwoju działalności charytatywnej w Polsce miało ustawowe zdefiniowanie działalności pożytku publicznego i nadanie prawnych ram wolontariatowi. Warto dodać, że ponad ⅓ społeczeństwa deklaruje udział w akcjach dobroczynnych poprzez wsparcie finansowe lub rzeczowe. Nadal zatem łatwiej nam dzielić się pieniędzmi niż wolnym czasem.

Organizacje społeczne, fundacje czy osoby prywatne niejednokrotnie są lepiej przygotowane do wypełniania konkretnych zadań socjalnych niż organy administracji. Dysponują odpowiednimi pomieszczeniami, sprzętem, fachową kadrą, mogą pozyskiwać środki finansowe drogami niedostępnymi dla jednostek publicznych. Poza tym ich atutem jest lepsze rozeznanie potrzeb społecznych, mniejsza biurokracja i większa efektywność. Nierzadko w działalność takich podmiotów zaangażowane są osoby wykonujące pracę z powodu własnych przekonań, zainteresowań i chęci niesienia innym bezinteresownej pomocy. Ich działalność nie jest tak sformalizowana jak instytucji publicznych, co może być zaletą, ale i wadą. Instytucje niepubliczne mogą wybierać, komu i na jakich zasadach udzielają wsparcia, a to może prowadzić do sytuacji, w których część osób potrzebujących pomocy pozostanie poza jej zasięgiem. Instytucje publiczne takiego wyboru nie mają. Mówi się wręcz o tym, że to do nich trafiają najtrudniejsze sprawy, dlatego chociażby obecny system pomocy nie może się bez nich obyć. Działalność organizacji społecznych ma jeszcze jeden znaczący atut – aktywizowanie.

Organizacje integrują ludzi mających podobne problemy, rozwijają inicjatywy społeczne i kształtują świadomość obywatelską. Dlatego ich rola w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego jest nie do przecenienia, a doskonałym tego przykładem jest działalność Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Finał WOŚP zyskał już miano wielkiego pospolitego ruszenia. Na czym polega jego fenomen? Powodów rozgłosu tych akcji, jak i ogromnego zaangażowania społeczeństwa jest wiele. Jednym z nich jest cel. Po pierwsze szlachetny, koncentrujący się na osobach, którym wsparcie jest bez wątpienia niezbędne. Takie doprecyzowanie celu minimalizuje wątpliwości związane z przeznaczeniem i skutecznością pomocy. Drugim powodem szerokiego odzewu społecznego jest obecność mediów, które nie tylko informują o przygotowaniach i przebiegu imprez, ale i odwołują się do naszych emocji. Felietony o osobach potrzebujących wsparcia, o poświęceniu wolontariuszy czy udziale w akcji znanych osobistości życia publicznego, są bardzo skutecznym źródłem motywacji do włączenia się do tych inicjatyw. Trzeci powód to docenienie darczyńcy. Pomagając, można się dobrze bawić, zwłaszcza na finale WOŚP. Poza tym symboliczne podziękowania w postaci dyplomu, odznaki, słodkiego upominku są wyrazem indywidualnego i wyjątkowego potraktowania każdej osoby, która zdecyduje się wesprzeć akcję. Jest to ważny element działalności charytatywnej identyfikujący darczyńcę z akcją i zachęcający do dalszego podejmowania działań dobroczynnych. Źródeł sukcesu WOŚP jest wiele, na pewno znaczenie ma też czas organizacji imprez, wybór okresu okołoświątecznego, w którym jesteśmy wrażliwsi na niedolę innych, nie jest przypadkowy. Nie można również pominąć roli charyzmatycznego lidera, który jest wielkim kołem zamachowym całego przedsięwzięcia.

Społeczne poparcie tych akcji wpisuje je trwale w sferę życia publicznego. Tkwi w nich, jak i w całej działalności dobroczynnej, duży potencjał integracyjny i inkluzyjny, kształtujący odpowiedzialność obywatelską i urzeczywistniający ideę wspólnego dobra.

dr hab., prof. Uniwersytetu SWPS

Iwona Sierpowska

Biogram