Wypalenie zawodowe nauczycieli - kiedy praca w szkole wyczerpuje

Nauczyciele są wyczerpani i zestresowani

Na początku 2023 roku przeprowadzono ogólnopolskie badanie dobrostanu nauczycieli, w którym wzięło udział ponad 7 tysięcy respondentów. Najbardziej dotkliwe elementy wypalenia zawodowego dotyczą wyczerpania (zauważa je u siebie 67,5 proc. badanych), poczucia braku sensu pracy (57,3 proc.) oraz odczuwanego stresu (52,5 proc.). Aż 56,2 proc. ankietowanych dostrzega u siebie dodatkowo psychosomatyczne objawy stresu takie jak: problemy ze snem, zamartwianie się czy epizody lęku i napięcia.

Wypalenie zawodowe nauczycieli może negatywnie wpływać na cały system edukacji. Wśród skutków wymienić można: obniżoną jakość nauczania - nauczyciele doświadczający wypalenia często mogą być mniej zaangażowani i kreatywni, co bezpośrednio wpływa na jakość edukacji; wzrost absencji i rotacji kadry związany z dużą liczbą zwolnień lekarskich i urlopów zdrowotnych, które generują dodatkowe koszty i destabilizują proces edukacyjny, problemy zdrowotne nauczycieli sprawiające, że stają się oni mniej efektywni i zaangażowani w pracę.

Jak rozpoznać objawy wypalenia zawodowego

Zgodnie z koncepcją Christiny Maslach, wypalenie zawodowe to stan fizycznego, emocjonalnego i mentalnego wyczerpania spowodowanego długotrwałym stresem w pracy. Jednym z kluczowych objawów jest wyczerpanie emocjonalne - objawiające się brakiem energii wywołanym nadmiernymi obowiązkami, oczekiwaniami i wymaganiami psychologicznymi. Łączy się ono bezpośrednio ze zmęczeniem fizycznym oraz brakiem możliwości odpoczynku mimo podejmowanych prób. Niesie to za sobą zarówno krótkoterminowe, jak i długofalowe skutki dla zdrowia, w tym zdrowia psychicznego. Symptomem może być również depersonalizacja, czyli postawa obojętności wobec innych osób, uprzedmiatawianie ich, bezduszność i nieczułość zaburzające efektywne wykonywanie obowiązków. Niepokojące mogą być także brak satysfakcji z pracy i poczucie porażki - obniżanie poczucia własnej wartości, podważanie dotychczasowych sukcesów i kompetencji zawodowych.

Zapobieganie wypaleniu zawodowemu u nauczycieli przynosi korzyści

Zajmowanie się wypaleniem zawodowym u nauczycieli jest kluczowe dla poprawy jakości edukacji, zdrowia i satysfakcji pedagogów. Inwestycja w działania prewencyjne przynosi korzyści nie tylko nauczycielom, ale także uczniom i całemu systemowi edukacji. Zdrowi, zmotywowani nauczyciele są w stanie dostarczać wyższej jakości edukacji, co przekłada się na lepsze wyniki uczniów oraz pozwala zmniejszyć koszty ekonomiczne związane z absencją i rotacją.

Dla zapobiegania wypaleniu kluczowe są: samoświadomość obejmująca regularne monitorowanie własnego stanu emocjonalnego i fizycznego; work-life balance - dbanie, by obowiązki zawodowe nie dominowały nad życiem prywatnym; rozwój zawodowy oznaczający udział w szkoleniach, które podnoszą umiejętności i dostarczają nowych inspiracji; organizacja pracy, czyli efektywne zarządzanie czasem i delegowanie zadań; tworzenie środowiska zawodowego sprzyjającego współpracy i wzajemnemu wsparciu.

Wypalenie zawodowe - można sobie z tym poradzić

Jeśli nauczyciel czuje, że wypalenie zawodowe jest problemem, który go dotyka, warto wdrożyć strategie radzenia sobie. Psycholodzy wskazują, że znaczenie ma poszukiwanie wsparcia społecznego wśród rodziny, przyjaciół czy kolegów i koleżanek z pracy. Rozmowa o problemach z empatycznymi osobami może przynieść ulgę i pomóc w spojrzeniu na problem z dystansu.

Istotny jest też regularny odpoczynek, planowanie przerw i urlopów pozwalających na regenerację. Pozytywny wpływ na profilaktykę wypalenia ma także aktywność fizyczna, która pozwala redukować stres. Warto także pomyśleć o wdrażaniu technik relaksacyjnych - medytacja, joga czy techniki oddechowe działają wspomagająco w poprawie samopoczucia. Wreszcie, w przypadkach nasilonych objawów wypalenia konieczne może być udanie się po pomoc psychologa lub psychoterapeuty, który udzieli profesjonalnego wsparcia.

Źródła:

Diener, E., & Biswas-Diener, R. (2008). Happiness: Unlocking the mysteries of psychological wealth.

John Wiley & Sons. Ryff, C. D., & Keyes, C. L. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of personality and social psychology, 69(4), 719.

Hobfoll, S. E. (1989). Conservation of resources: A new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44(3), 513.

De Bloom, J., Geurts, S. A., & Kompier, M. A. (2012). Effects of short vacations, vacation activities and experiences on employee health and well-being. Stress and Health, 28(4), 305-318.

Fritz, C., & Sonnentag, S. (2006). Recovery, health, and job performance: Effects of weekend experiences. Journal of Occupational Health Psychology, 11(3), 187.

Atchley, R. A., Strayer, D. L., & Atchley, P. (2012). Creativity in the wild: Improving creative reasoning through immersion in natural settings. PloS one, 7(12), e51474.

Sonnentag, S., & Fritz, C. (2015). Recovery from job stress: The stressor-detachment model as an integrative framework. Journal of Organizational Behavior, 36(S1), S72-S103.

Sonnentag, S., Binnewies, C., & Mojza, E. J. (2008). "Did you have a nice evening?" A day-level study on recovery experiences, sleep, and affect. Journal of Applied Psychology, 93(3), 674.

Meijman, T. F., & Mulder, G. (1998). Psychological aspects of workload. In P.J.D Drenth & Hk Thierry (Eds.), Handbook of work and organizational psychology (Vol. 2). Psychology Press.

Tucholska, S. (2001). Christiny Maslach koncepcja wypalenia zawodowego: etapy rozwoju. Przegląd psychologiczny, 44, 3, 301-317.

https://www.akademiadobrejenergii.org/blog/aktualnosci/wypalenie-zawodowe-wsrod-nauczycieli-w-polsce-778964917

mgr

Żaneta Rachwaniec

Biogram