Jak młode Polki i młodzi Polacy rozumieją i praktykują demokrację?
W wyborach parlamentarnych w 2019 roku frekwencja wyborcza wśród osób w wieku 18-29 lat wyniosła 46,4%1, a niespełna rok później w drugiej turze wyborów prezydenckich – 67,2%2. Można więc zaobserwować, że młode Polki i młodzi Polacy coraz bardziej interesują się sprawami społeczno-politycznymi. Jednak czy angażują się tylko poprzez udział w wyborach? W jaki sposób rozumieją demokrację i co o niej myślą? Odpowiedzi na te pytania prezentują naukowcy i naukowczynie z ośrodka badawczego Młodzi w Centrum Lab Uniwersytetu SWPS w raporcie Demokratyczny paradoks w praktyce: Doświadczenia młodych aktywistów i aktywistek.
Raport powstał w ramach projektu PARADEM. Paradoksalni demokraci? Praktyki demokratyczne młodych zaangażowanych Polek i Polaków, realizowanego w Młodzi w Centrum Lab Uniwersytetu SWPS, we współpracy merytorycznej z Fundacją im. Stefana Batorego. Celem projektu było przeanalizowanie czy wśród młodych Polek i Polaków występuje „demokratyczny paradoks”. Jest to sytuacja, w której ludzie postulują idealistyczną wizję tego, jak powinna wyglądać demokratyczna partycypacja oraz prezentują ambitne założenia co do własnego zaangażowania, a jednocześnie obserwowana jest wśród nich niska partycypacja w instytucjach demokracji przedstawicielskiej (np. członkostwo w partiach, udział w wyborach) oraz niskie zaufanie do nich.
W maju i czerwcu 2022 roku autorki i autorzy badania, dr Justyna Kajta, mgr Sylwia Barakeh, dr Paweł Marczewski oraz prof. Paula Pustułka, przeprowadzili dwadzieścia osiem wywiadów z osobami w wieku od 18 do 24 lat. Co ważne, do udziału w rozmowach zostały zaproszone osoby, które reprezentują trzy obszary zaangażowania o charakterze społeczno-politycznym: oddolne, lokalne działania (np. Ochotnicza Straż Pożarna), ruchy i inicjatywy społeczno-polityczne (np. Młodzieżowy Strajk Klimatyczny) i instytucjonalno-polityczne organizacje (np. młodzieżówki partyjne).
Raport prezentuje najważniejsze wnioski dotyczące ścieżek, które prowadzą do zaangażowania młodych ludzi, ich oceny różnych form aktywności, w tym działań lokalnych, społecznych i politycznych oraz definiowania i postrzegania demokracji – mówi dr Justyna Kajta, socjolożka z Uniwersytetu SWPS, współautorka raportu.
Dlaczego młodzi się angażują?
Aktywni politycznie, społecznie czy lokalnie młodzi ludzie, to osoby, które zazwyczaj na długo przed zaangażowaniem się w tego typu działania interesowały się tematyką społeczną, historią czy polityką. Co ciekawe, to nie zawsze wartości wyniesione z domu rodzinnego czy tematy w nim poruszane były przyczynkiem, który sprawiał, że rozpoczynali oni swoją aktywność. Dla części z nich czynnikiem motywującym było środowisko szkolne i rówieśnicze.
Warto podkreślić także rolę nowych mediów w socjalizacji politycznej3. Historie niektórych uczestniczek i uczestników projektu pokazują, że wiedzę o polityce, możliwościach zaangażowania się zdobywali w internecie. Zdarza się również tak, że samo zaangażowanie praktykowane jest z wykorzystaniem mediów społecznościowych – tłumaczy badaczka.
Z większości przeprowadzonych rozmów z młodymi osobami wynika, że tradycja aktywizmu nie jest przez nich wynoszona z domu rodzinnego, ale też działalność taka nie spotyka się w nim ze sprzeciwem. Nie oznacza to, że młodzi i ich rodzice zawsze się ze sobą zgadzali czy podzielali swoje przekonania. Pokazuje to raczej, że mimo rozbieżności w poglądach lub obaw o swoje dzieci, rodzice nie przejawiali mocnego protestu wobec zaangażowania swojego potomstwa, choć zrozumienie podejmowanego aktywizmu wymagało czasami więcej czasu.
Rozczarowanie partiami politycznymi i światem polityki nie jest nowym wnioskiem, ale przeprowadzone w projekcie rozmowy pokazują złożoność relacji młodych z polityką.
dr Justyna Kajta, socjolożka, Uniwersytet SWPS
Ocena obszarów aktywności
Dla wszystkich badanych, niezależnie od obszaru zaangażowania (lokalne, społeczno- polityczne, polityczno-instytucjonalne), działalność społeczno-polityczna była kluczowym elementem nie tylko ich codziennego życia, ale też szerszych biografii. Zaangażowanie stanowiło więc ważny punkt odniesienia dla wyborów edukacyjno-zawodowych i prywatnych. Wiedza zdobywana na studiach postrzegana była jako kapitał ekspercki, który mógłby zostać wykorzystany w działalności społeczno-politycznej, a poszukiwanie pracy w trzecim sektorze prezentowane było jako szansa na łączenie aktywizmu z pracą zawodową.
Rozmówcy i rozmówczynie rzadko postrzegali swoją przyszłość aktywistyczną w kategoriach <<pewników>>. Częściej była to nadzieja na możliwość połączenia aktywizmu, pracy zarobkowej i ewentualnego życia rodzinnego – mówi dr Kajta.
Odnajdywanie się w konkretnych obszarach działalności zależy od indywidualnych potrzeb i celów, ale również od dostępności różnych form aktywizmu. Inne możliwości mają osoby wychowujące się na wsi, a inne w większych miastach. Dlatego pierwsze doświadczenia aktywistyczne mogą różnicować się już na tym tle i zmieniać wraz z mobilnością geograficzną młodych ludzi.
Wśród niektórych rozmówców i rozmówczyń angażujących się w działalność lokalną można zauważyć, że ich plany na przyszłość koncentrują się na dalszym angażowaniu się w organizacjach, stowarzyszeniach czy polityce lokalnej. Nie pojawiają się tutaj raczej koncepcje włączania się w politykę na szczeblu ogólnopolskim. Z kolei z rozmów z aktywistami i aktywistkami z obszaru społeczno-politycznego wynika, że nie wykluczają oni w przyszłości zmiany formy działania (np. zaangażowania się w formalną politykę), jednak kluczowe dla nich jest kontynuowanie działania na rzecz społeczeństwa oraz zachowanie ideowych celów.
Natomiast osoby zaangażowane w organizacje związane z polityką (np. młodzieżówki partyjne) nie zawsze deklarują jasno, że zostaną politykiem czy polityczką. Można jednak zaobserwować, że nieco starsi uczestnicy badania z większym przekonaniem wypowiadali się o polityce jako potencjalnej przestrzeni swojej kariery zawodowej.
Niezależnie od tego, którą z form i jakie poglądy polityczne reprezentowała dana osoba, największe poparcie wśród badanych zyskiwały działania lokalne, takie jak Ochotnicza Straż Pożarna, Koła Gospodyń Wiejskich. To one były opisywane jako te najbardziej <<czyste>> czy <<szlachetne>>. Po przeciwnej stronie jest z kolei rozczarowująca, <<brudna>> polityka – podkreśla ekspertka.
Jak młodzi aktywiści i młode aktywistki definiują demokrację?
Dla większości młodych aktywistów i aktywistek biorących udział w badaniach demokracja stanowi nie tylko procedury wyłaniania władzy, ale przede wszystkim pewien sposób życia i współistnienia z innymi ludźmi w społeczeństwie oraz system gwarantujący wolność słowa i działania. Jednocześnie jednak młodzi badani są nieufni wobec elit politycznych i postrzegają wręcz ich postawę i podejście do polityki jako swego rodzaju „przeszkodę” w realizacji szczytnych celów demokracji. Kryzys reprezentacji politycznej oraz poczucie, że jako wyborca czy wyborczyni nie mogą utożsamić się z żadną partią, jest wśród młodych obywateli i obywatelek szczególnie silne.
Rozczarowanie partiami politycznymi i światem polityki nie jest nowym wnioskiem, ale przeprowadzone w projekcie rozmowy pokazują złożoność relacji młodych z polityką. Obserwujemy zmęczenie polityką (czasami nawet świadome wycofanie się z niej) i jednoczesne poczucie, że to właśnie za jej pośrednictwem można dokonywać realnych zmian – tłumaczy dr Kajta.
Podobnie jest z korzystaniem przez młodych z dostępnych politycznych platform zaangażowania przy jednoczesnej sceptycznej ich ocenie. W tym sensie polityka staje się raczej nieuniknionym polem walki o zmianę rzeczywistości, a jednocześnie sama – a właściwie jej instytucje – potrzebuje gruntownej przemiany.
Wnioski na przyszłość
Biorąc pod uwagę utrzymujące się rozczarowanie partiami politycznymi i sceną polityczną wśród młodych ludzi, konieczne wydaje się zajęcie się tym obszarem, nie tylko przez badaczy i badaczki, ale przede wszystkim przez aktorów i aktorki życia społeczno-politycznego. Warte przedyskutowania są też możliwości reformy platform dedykowanych młodym ludziom na różnych szczeblach politycznych (młodzieżowe rady miejskie, młodzieżowe sejmiki, Parlament Młodych). Obecnie bywają one prezentowane jako upolitycznione, indywidualistyczne i niedające młodym realnej przestrzeni do działania i wpływu na otaczającą ich rzeczywistość.
W tym kontekście warto byłoby też wsłuchać się w krytyczny głos młodych na temat edukacji obywatelskiej. Jak wskazują rozmówcy i rozmówczynie opierając się na własnych szkolnych doświadczeniach, jest to obszar edukacji, który jest w Polsce wyjątkowo niedowartościowany czy nawet nieobecny w środowiskach szkolnych – podsumowuje ekspertka.
***
Autorkami i autorami raportu są: dr Justyna Kajta, mgr Sylwia Barakeh, dr Paweł Marczewski oraz prof. Paula Pustułka. Raport Demokratyczny paradoks w praktyce: Doświadczenia młodych aktywistów i aktywistek powstał w ramach projektu PARADEM. Paradoksalni demokraci? Praktyki demokratyczne młodych zaangażowanych Polek i Polaków, (Fundusz Rozwoju Badań Naukowych, nr 9/2021/FRBN/G), realizowanego w Młodzi w Centrum Lab Uniwersytetu SWPS, we współpracy merytorycznej z Fundacją im. Stefana Batorego.
3Pawełczyk, P., Jakubowski, J. (2019). New Determinants of Political Socialization in the Internet Age. Środkowoeuropejskie Studia Polityczne 3, 107-122
