Interwencja edukacyjna „Bliżej”
psycholog, zajmuje się psychologią społeczności, zagadnieniami przemocy szkolnej i prześladowania w grupie rówieśniczej
projekt naukowy
INTERWENCJA EDUKACYJNA
„BLIŻEJ”
Okres realizacji projektu: 2013–2015
Projekt został objęty patronatem Ministra Edukacji Narodowej
Nasilenie zjawiska przemocy szkolnej w Polsce przekracza przeciętny poziom europejski. Gdy w 1999 roku utworzono szkoły gimnazjalne, problem negatywnych zachowań w grupach rówieśniczych przybrał na sile. Zespół dr Małgorzaty Wójcik stworzył innowacyjny program lekcji wychowawczych, który zapobiega marginalizacji jednostek w klasie szkolnej. Tak rozbudowany program przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu nie był do tej pory wdrażany w polskich szkołach, choć zjawisko to stanowi poważny problem społeczny.
Agresja w szkole
Termin „przemoc" obejmuje szerokie spektrum zachowań począwszy od wykluczenia z grupy rówieśniczej i zachowań pozostawiających jednostkę na marginesie wydarzeń grupowych poprzez przemoc słowną, wyszydzanie, rozpuszczanie plotek, pokazywanie rówieśnikom lub publikowanie w Internecie zdjęć i filmów wbrew woli osoby sportretowanej, poniżanie, ośmieszanie, aż po zastraszanie, bicie i przemoc seksualną.
Najczęstsze formy dręczenia w szkole to: przezywanie, odtrącanie – pozostawianie na uboczu, wyłączanie z grupy, lekceważenie oraz oczernianie (Mazur, Małkowska 2009). Mimo licznych akcji społecznych problem przemocy jest wciąż aktualny, zwłaszcza w szkołach gimnazjalnych. Co gorsza, z biegiem czasu następuje akceptacja społeczna dla tego zjawiska, a media nie przestają dostarczać przykładów na drastyczne zachowania wśród uczniów.
Sytuacja w Polsce
Raport prowadzony cyklicznie w Polsce w ramach międzynarodowych badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej (HBSC – Health Behaviour in School-aged Children, WHO Cross-national Collaborative Study, 2009/2011) wskazał, że ponad połowa uczniów gimnazjum zetknęła się czynnie z przemocą w szkole.
W 1990 WHO włączył moduł pytań na temat przemocy w szkole, co pozwoliło dokonywać porównań międzynarodowych zwłaszcza w świetle skuteczności podejmowanych programów prewencyjnych oraz uwarunkowań i skutków zdrowotnych. Niestety nasilenie zjawiska przemocy szkolnej w Polsce przekracza przeciętny poziom europejski, określony dla grupy 28 krajów.
Ofiary przemocy
Bardzo istotny wydaje się opisany w raporcie związek między przemocą rówieśniczą w szkole a samopoczuciem psychicznym uczniów gimnazjum. Uczniowie będący ofiarami dręczenia szczególnie często odczuwali przygnębienie, natomiast u sprawców dręczenia nasilało się zdenerwowanie i rozdrażnienie. Podkreślono także związek między dobrymi relacjami w grupie oraz akceptacją rówieśników, a funkcjonowaniem w szkole i samopoczuciem psychofizycznym nastolatków. Badani gimnazjaliści określali dobre relacje, wsparcie rówieśników oraz zawieranie bliskich przyjaźni jako istotne czynniki wpływające na samopoczucie, poczucie sprawstwa oraz osiągnięcia szkolne.
Ofiary dręczenia jako najbardziej dotkliwe wymieniały oczernianie, mówienie fałszywych rzeczy oraz pozostawianie na uboczu (18,6%), a sprawcy na drugim miejscu wymieniali pozostawianie na uboczu (21,0%). Największe nasilenie dolegliwości (przygnębienie, trudności w zasypianiu, obniżenie koncentracji) stwierdzono u ofiar przemocy emocjonalnej: pozostawania na uboczu różnych spraw klasowych, wyłączania z z grupy i lekceważenia.
Strefa wideo
Stworzyliśmy 11 scenariuszy lekcji i wdrożyliśmy je w kilku szkołach województwa śląskiego sprawdzając ich efektywność w eksperymencie.
Obecnie prowadzimy szkolenia dla nauczycieli, którzy wdrażają "Interwencję edukacyjną" w 35 szkołach.
dr Małgorzata Wójcik
Cele projektu
Głównym założeniem projektu było opracowanie i wdrożenie w szkołach gimnazjalnych programu lekcji wychowawczych mających na celu stworzenie zgranych zespołów klasowych i ograniczenie zjawiska marginalizacji jednostek w grupie rówieśniczej, zmniejszenie zachowań wykluczających i agresywnych. To innowacyjne rozwiązanie, ponieważ uderza w przyczyny negatywnych zjawisk, eliminując zachowania występujące w kontekście międzygrupowym poprzez zmianę percepcji kategorii społecznej, tworzenie wspólnej tożsamości grupowej oraz przygotowywanie uczniów do empatycznego postrzegania sytuacji spersonalizowanej jednostki.
Założenia projektu
- Istnieje związek pomiędzy kontaktem z przemocą szkolną w formie lekceważenia, wyłączania z grupy, pozostawiania na uboczu, przezywania, agresji fizycznej, oczerniania, komentowania zachowania, wyglądu i ubioru, a osiągnięciami szkolnymi i dolegliwościami o podłożu psychicznym zarówno u sprawców jak i ofiar tych zachowań.
- Dynamika tworzenia grupy pokazuję, iż wykluczenie jednostki z grupy następuje w pierwszych tygodniach nauki w nowej szkole.
- Można zauważyć, iż nauczyciele i wychowawcy nie znają źródeł mechanizmów przemocy i agresji u młodzieży (badania zespołu Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2011 r.)
- Lekcje wychowawcze poza sprawami bieżącymi klasy są nastawione na realizację celów dotyczących bezpieczeństwa, zdrowia i pozytywnych relacji w grupie.
- Programy wdrażane obecnie w gimnazjach uderzają w objawy czyli agresywne zachowanie a nie w jego przyczynę.
- U podstaw wyżej wymienionych negatywnych zachowań leżą mechanizmy związane z kategoryzacją społeczną oraz tożsamością społeczną. Przeprowadzenie interwencji na poziomie tych mechanizmów powstrzyma powstanie negatywnych skutków, których pierwszym krokiem jest wykluczenie jednostki z grupy. Niedopuszczenie do wykluczenia jednostki zatrzyma łańcuch zdarzeń prowadzący do stosowania wobec niej wszelkiego rodzaju negatywnych zachowań w tym jawnej przemocy.
Cele szczegółowe
- Zbadanie zjawiska wykluczenia i marginalizacji w szkołach gimnazjalnych.
- Stworzenie i wdrożenie semestralnej interwencji edukacyjnej „Bliżej” dla pierwszej klasy gimnazjum – programu mającego na celu ograniczenie agresywnych zachowań pomiędzy rówieśnikami poprzez zmniejszenie gotowości do marginalizowania i wykluczania jednostek z grupy w początkowym etapie tworzenia struktury grupowej.
- Przeszkolenie i przygotowanie nauczycieli/wychowawców do samodzielnego wdrożenia interwencji w klasach.
- Przygotowanie i dystrybucja publikacji dydaktycznej w formie podręcznika dla nauczycieli do samodzielnego prowadzenia interwencji edukacyjnej.
- Rozpowszechnienie koncepcji interwencji „Bliżej” w środowiskach odpowiedzialnych za kształtowanie postaw wśród nauczycieli i służących radą podczas opracowywania programów wychowawczych w szkołach.
- Rozpowszechnienie interwencji w szkołach województwa Śląskiego oraz plan rozpowszechnienia interwencji w kraju.
Etapy projektu
Część badawcza
- Analiza zjawiska marginalizacji i wykluczenia w grupie rówieśniczej szkoły gimnazjalnej
- Przygotowanie semestralnej interwencji edukacyjnej oraz eksperymentalne sprawdzenie jej skuteczności
Etap I: Badanie jakościowe fokusowych grup eksperckich dotyczące dynamiki tworzenia hierarchii w grupie i wykluczenia jednostek z grupy rówieśniczej.
Etap II: Przygotowanie materiału dydaktycznego w postaci scenariuszy lekcji semestralnej interwencji edukacyjnej.
Etap III: Quazi eksperyment sprawdzający skuteczność semestralnej interwencji edukacyjnej
Część pilotażowa
- Spotkania informacyjne w szkołach
- Szkolenie przygotowujące grupę nauczycieli do prowadzenia interwencji edukacyjnej
- Mentoring grupy nauczycieli prowadzących interwencję
- Szkolenie pedagogów, metodyków, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych w celu rozpropagowania interwencji
- Przygotowanie i dystrybucja publikacji dydaktycznej
Raport z badań
Quasi-eksperyment
Badania jakościowe
Scenariusze lekcji
Konsorcjum badawcze
Lider projektu
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny
Wydział Zamiejscowy w Katowicach
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny to nowoczesne centrum naukowo-dydaktyczne, które oferuje interdyscyplinarne studia społeczno-humanistyczne w Warszawie, Wrocławiu, Sopocie, Poznaniu i Katowicach – studia I i II stopnia, jednolite magisterskie, doktoranckie oraz podyplomowe. Od 19 lat uczelnia jest jednym z najważniejszych ośrodków studiów psychologicznych w kraju.
Konsorcjanci
METRUM Warsztaty i Doradztwo Psychologiczne
Kadra szkoleniowa firmy METRUM obejmuje zespół 12 doświadczonych trenerów, których wieloletnia praktyka szkoleniowa w realizacji form kształcenia, uwzględniających aktywne formy edukacji, została uznana przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne w postaci rekomendacji trenerskich I i II stopnia. O wysokich standardach kształcenia i dbałości o jakość realizowanych programów świadczy fakt, iż METRUM jako jedna z 3 placówek w Polsce posiada rekomendację Polskiego Towarzystwa Psychologicznego dla placówki świadczącej usługi psychologiczne.
Fundacja Rozwoju Społecznego DEMOS
Fundacja Rozwoju Społecznego DEMOS jest organizacją pozarządową o charakterze non-for-profit, powołaną do wspierania inicjatyw obywatelskich nastawionych na poprawę warunków życia społeczności lokalnej. Powstała w 2002 r. w ramach porozumienia międzynarodowego – Radę Fundacji stanowią obywatele Polski, Malty i Stanów Zjednoczonych.
Zespół badawczy
Szkoły współpracujące
- Gimnazjum nr 2 w Katowicach
- Gimnazjum nr 3 im. A. Szklarskiego w Katowicach
- Gimnazjum nr 4 im. Jerzego Ziętka w Katowicach
- Gimnazjum nr 12 w Zespole Szkół nr 1 im. Jerzego Ziętka w Katowicach
- Gimnazjum nr 24 w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. M. Kopernika w Katowicach
- Prywatne Gimnazjum AMICUS w Katowicach
- Gimnazjum „OMEGA” w Katowicach
- Gimnazjum plastyczne w Katowicach
- Gimnazjum nr 9 w Bytomiu
- Gimnazjum nr 10 w Rybniku
- Dwujęzyczne Społeczne Gimnazjum w Rybniku
- Zespół Szkolny w Widzowie
- Zespół Szkół we Wrzosowej
- Gimnazjum 23 w Katowicach
- Gimnazjum Salezjańskiego Ośrodka Szkolno-wychowawczego w Tarnowskich Górach.
Publikacje
- Bullying and exclusion from dominant peer group in Polish middle schools Polish Psychological Bulletin 2015, vol 46(1), 2-14 DOI - 10.1515/ppb-2015-0001. Wójcik. M. i Kozak. B. (2015).
- Zapobieganie wykluczeniu rówieśniczemu w gimnazjum Edukacja 2015, 3(134), 123–140 ISSN 0239-6858. Wójcik M., Hełka A., Kozak B., Błońska M., Garbaciuk. A, Małczak M. (2015).