Szacowanie liczebności artystów, twórców i wykonawców
Zespół prof. Doroty Ilczuk zakończył ogólnopolski projekt badawczy dotyczący oszacowania liczebności środowiska artystycznego w Polsce. Projekt objął grupy zawodowe związane z branżami sztuk wizualnych, muzyki, teatru, tańca, filmu i literatury. To kolejny krok na drodze do inicjowania systemowych rozwiązań na rzecz poprawy trudnej sytuacji artystów i twórców w naszym kraju.
Projekt został zrealizowany we współpracy z Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina, na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Pierwsze takie badanie po wojnie
W 2018 r. zespół badawczy Centrum Badań nad Gospodarką Kreatywną Uniwersytetu SWPS pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk zmierzył się z trudnym i pracochłonnym zadaniem – przeprowadził pierwsze w historii powojennej Polski badania szacowania liczebności artystów, twórców i wykonawców. O tym, jak bardzo skomplikowany charakter miało to przedsięwzięcie, świadczy chociażby fakt, że wcześniej nie przeprowadzono tak szeroko zakrojonych badań w żadnym ośrodku naukowym bądź statystycznym, mimo że przedstawiciele środowisk kultury i administracji wielokrotnie zgłaszali pilną potrzebę oszacowania liczebności artystów w Polsce. Badania te wynikały zatem nie tylko z potrzeby eksploracji teoretycznej, lecz przede wszystkim z realnego zapotrzebowania – bez znajomości liczebności środowiska niemożliwe jest obliczenie kosztów projektowanego systemu wsparcia dla artystów, a tym samym wprowadzenie zmian systemowych w polityce kulturalnej w Polsce.
Autorska metoda szacowania
W ciągu zaledwie kilku miesięcy 15-osobowy zespół badawczy pozyskał informacje o szacunkowej liczebności badanej grupy. Stało się to możliwe dzięki życzliwości ponad 600 podmiotów, spośród których 69 posłużyło za dostawców danych.
W autorskiej metodzie szacowania wykorzystano dane zbiorcze instytucji państwowych i urzędów statystycznych, dane stowarzyszeń twórczych i branżowych związków zawodowych oraz dane pochodzące z organizacji zbiorowego zarządzania i in. W branżach mniej zinstytucjonalizowanych zastosowano dodatkowo liczenie ręczne aktywnych twórców (np. agregacja danych z archiwów galerii sztuki w Polsce – sezony artystyczne 2016-2018). Do współpracy zaproszono także ekspertów z różnych środowisk artystycznych, którzy wspierali zespół badawczy swoją wiedzą i pomagali w promocji badania i w krytycznej analizie pozyskanych danych.
Z uwagi na specyficzną cechę badanej grupy, jaką jest wielozawodowość (rozumianą jako łączenie zawodu artystycznego z pozaartystycznym oraz jako wykonywanie wielu zawodów artystycznych), zdecydowano się na uzupełnienie procesu badawczego ankietą CAWI, mającą m.in. na celu zweryfikowanie listy zawodów, rozpoznanie skali wielozawodowości i specyfiki sytuacji zawodowej badanej grupy.
– Zleceniodawcą badania był Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. Powierzając to ambitne zadanie zespołowi z Uniwersytetu SWPS, obdarzono nas zaufaniem i doceniono dotychczasowe wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu badań rynku pracy artystów i twórców pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk. Świadczy to o prestiżu i bardzo silnej pozycji uczelni w prowadzeniu badań w tym zakresie – wyjaśnia Emilia Cholewicka, doktorantka, członkini zespołu badawczego.
Byt artysty cechuje niepewność – metaforyczna i dosłowna. Jestem dumna, że – kapitalizując wyniki wieloletnich badań rynku pracy artystów i twórców – udało się zrealizować niezwykle trudne przedsięwzięcie oszacowania liczebności środowiska artystów zawodowych. Potencjał naszego zespołu – naukowców i artystów – przełożył się na realizację unikalnych badań, mających zastosowanie w praktyce. Doświadczyliśmy ogromnego wsparcia od samych artystów. To było dla nas niezwykle istotne. Wierzę, że ziszcza się ich marzenie – nasze badanie pozwala na wstępne prognozowanie kosztów zmian systemowych i daje podstawę do budowania odpowiedniego systemu wsparcia dla artystów i twórców w Polsce. Prace nad ustawą o statusie artysty zawodowego są w toku.
prof. dr hab. Dorota Ilczuk, kierownik projektu
Kilka słów o wynikach
Szacunkową liczebność badanej grupy przedstawiono w dwóch wariantach, ponieważ wzięto pod uwagę liczne opinie środowiska, które spływały do zespołu badawczego w toku prac i dotyczyły m.in. zakresu badanych branż i zawodów – w konsekwencji zdecydowano się na poszerzenie pierwotnie przyjętej listy zawodów. Wyniki szacunkowej liczebności badanego środowiska kształtują się następująco:
- 44070 osób – przy pierwotnie przyjętej liście zawodów,
- 59870 osób – przy uwzględnieniu (proponowanego przez środowiska artystów, twórców i wykonawców) poszerzenia listy branż i zawodów.
Warto podkreślić niezwykłą mobilizację środowiska artystów przy rozpowszechnianiu i wypełnianiu ankiety badania uzupełniającego CAWI (robocza nazwa LICZYDŁO). W okresie od 1 września do 10 listopada 2018 r. aż 5019 artystów, twórców i wykonawców wzięło udział w badaniu. Pytania wykorzystane w ankiecie dotyczyły m.in. doświadczenia zawodowego badanej grupy, proporcji dochodów z pracy twórczej do dochodów z pozostałych źródeł, form pracy, przynależności do organizacji branżowych, warunków wykonywania zawodu, opinii na temat propozycji związanych z tzw. statusem artysty.
Zespół badawczy Centrum Badań nad Gospodarką Kreatywną
- Emilia Cholewicka, doktorantka, Uniwersytet SWPS
- Ewa Gruszka-Dobrzyńska, Uniwersytet SWPS
- Michał Jabłoński, badacz niezależny
- Anna Karpińska, CBnGK Uniwersytet SWPS(koordynatorka projektu)
- Monika Makuch, studentka, Uniwersytet SWPS
- Justyna Mencel, Instytut Badawczy IPC
- Antoni Rosochacki, prawnik, Brothers in Arts
- dr Ziemowit Socha, Instytut Badań Edukacyjnych, Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu
- Krzysztof Sokołowski, student, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
- Dominika Stachniałek, badacz niezależny
- Stanisław Trzciński, doktorant, Uniwersytet SWPS, STX Jamboree
- Wojciech Walczak, JM Poland, Polska Rada Muzyczna (koordynator procesu badawczego)
- Katarzyna Wierzbicka, badacz niezależny
- Ewa Wysocka, badacz niezależny
- Małgorzata Zwierzchowska, Royal Academy of Music, Londyn
Autorzy raportu z badań: prof. dr hab. Dorota Ilczuk, Ewa Gruszka-Dobrzyńska, dr Ziemowit Socha, Wojciech Walczak
Recenzent: prof. dr hab. Marian Noga, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu