Poszukiwanie mediatorów i moderatorów wpływu postaw oraz nastrojów na oceny charakteru moralnego

W ciągu ostatnich dwóch dekad badacze psychologii moralności odkryli, że ludzie częściej wydają sądy w oparciu o powstający szybko i automatycznie afekt, niż świadome i racjonalne przesłanki. Potwierdzają to badania z zakresu moralnego poznania, które pokazały, że sądy moralne wydawane są w czasie krótszym niż 250 milisekund nawet wtedy, gdy nie potrafimy ich wyjaśnić.

Psychologowie zajmujący się badaniem rozwoju człowieka, udowodnili, że już w wieku niemowlęcym potrafimy odróżnić dobrego bohatera (pomocnego) od złego (przeszkadzającego). Nie oznacza to, że sądy moralne wydajemy wyłącznie w oparciu o subiektywne odczucia. Do oceny potrafimy włączyć także procesy kontrolowane, jednak są to sytuacje sporadyczne, ponieważ wymagają od nas większego zaangażowania i dostępnych zasobów umysłowych.

Intuicyjna i automatyczna natura sądów moralnych sprawia, że są one podatne na zniekształcenia. Na przykład, pod wpływem emocji wstrętu ludzie wydają ostrzejsze oceny moralne, chociaż nie zdają sobie sprawy, co wpłynęło na ich decyzje. Niedawno wykazano także, że pod wpływem zaangażowania własnego interesu (zarabiam, dzięki nieuczciwemu zachowaniu drugiej osoby) także dochodzi do zniekształcenia oceny moralnej. Pod wpływem osobistego zysku, ludzie oceniają zachowania oszusta pobłażliwej. Co ciekawe, do zniekształcenia dochodzi, ponieważ bardziej lubimy osobę, która oszukując, pozwala nam zarobić, niż taką, która działa wyłącznie na własną korzyść.

Z własnych badań zespół psychologów z Sopotu wie, że sympatia, która wynika z wcześniej wzbudzonej postawy może być źródłem zniekształceń ocen moralnych. W ramach tego projektu naukowcy sprawdzą, jakie czynniki ograniczają ten wpływ oraz jakie mechanizmy psychologiczne mogą go tłumaczyć. Zweryfikują również czy nastroje podobnie jak emocje mogą być źródłem zniekształceń ocen moralnych.

Projekt obejmie dziesięć eksperymentów, podczas których psychologowie będą szukać moderatorów i mediatorów wpływu postaw i nastrojów na oceny moralnego charakteru. Proponowane moderatory to: moralna tożsamość, rodzaj łamanego kodu etycznego, kolejność manipulacji, nagradzanie za trafność ocen, zwrócenie uwagi na źródło postawy, zajęcie zasobów poznawczych oraz zwiększenie presji czasowej. Zdaniem zespołu mediatorami mogą być: motywowane zapominanie, selektywność uwagi oraz zaniżanie wyrządzonej krzywdy.

W kolejnych trzech eksperymentach sprawdzą czy nastrój ma wpływ na na oceny charakteru moralnego. Dodatkowo przetestują możliwe moderatory tej relacji, tj.: zwrócenie uwagi na źródło nastroju, błędna atrybucja nastroju oraz relewantność zachowania, na podstawie którego oceniany będzie moralny charakter danej osoby. Podczas badania, za pomocą wskaźników tj.: temperatura, puls, oddech, tempo bicia serca zmierzone zostaną również zmiany nastroju.

Głównym celem aktualnego programu badawczego jest zrozumienie, gdzie leży granica afektywnej natury sądów moralnych. Posługując się metodami eksperymentalnymi zamierzamy sprawdzić czy takie czynniki jak uzasadnienie własnej oceny, informacja o krzywdzić drugiej osoby lub zwrócenie uwagi na źródło zniekształcenia wystarczą, aby zmniejszyć siłę subiektywnej natury sądów moralnych. Jesteśmy przekonani, że rezultaty naszych badań mogą przyczynić się do poprawy dyskursu społeczno-politycznego, a także pomóc ludziom wydawać trafniejsze oceny moralne.