O więzi Jana Matejki z twórczością własną

Muzeum Narodowe w Amsterdamie na swojej stronie udostępnia ponad 5 tysięcy obrazów reprezentujących malarstwo niderlandzkie i światowe XV-XIX wieku: van Ruisdaela, Halsa, Vermeera, Rembrandta i jego uczniów. Instytucja nie tylko zapewnia użytkownikom darmowy dostęp do wysokiej jakości zasobów, ale również dostarcza narzędzi do przetwarzania dzieł tych mistrzów.

Muzeum Narodowe w Warszawie także udostępnia swoje zbiory, ale na innych zasadach niż placówka w Holandii. Widać to na przykładzie Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki. Twórczość Matejki znajduje się w tzw. domenie publicznej, czyli w zbiorze utworów, do których autorskie prawa majątkowe wygasły bądź nigdy nie były jego przedmiotem. Z takich dzieł można bezpłatnie korzystać, czyli kopiować i rozpowszechniać. Nie można ich jednak zmieniać z uwagi na sposób interpretowania istoty praw autorskich osobistych. Chronią one więź twórcy z jego dziełem bez ograniczeń czasowych oraz nie podlegają zbyciu czy zrzeczeniu się na rzecz osoby trzeciej. Więź tłumaczona jest najczęściej jako emocjonalny i racjonalny związek twórcy z utworem. Prawa osobiste są wykonywane przez samego twórcę za życia, a już po śmierci – przez spadkobierców lub wskazane przez niego osoby. Gwarantują one m.in. nienaruszalność treści i formy utworu. Zapewnia to twórcy (a po jego śmierci np. spadkobiercom) swobodę decydowania o postaci utworu w każdym stadium jego istnienia. Naruszenie prawa do integralności może więc polegać na dokonaniu zmian, pominięciu części utworu lub wprowadzeniu do niego dodatkowych elementów, o ile naruszają one więź twórcy z utworem. Kwestia naruszenia więzi jest jednak wątpliwa, trudno bowiem w stosunku do każdego nieżyjącego twórcy rekonstruować jego osobisty stosunek do dzieła. Ponadto ocena ta wykonywana jest niejako w imieniu twórcy przez podmioty trzecie, będące właścicielami materialnych nośników dzieł. 

Powyższe przekształcenie dzieła Matejki uznano za hipotetycznie naruszające więzi malarza, ergo stanowiące naruszenie prawa do integralności obrazu. Stąd też Muzeum Narodowe w Warszawie, w którego posiadaniu jest Bitwa pod Grunwaldem, pozwala jedynie na kopiowanie i rozpowszechnianie dzieła mistrza.

Mając na uwadze okoliczność, że z biegiem lat więź twórcy z utworem ulega osłabieniu oraz  swoistej ewolucji w kierunku ochrony interesów publicznych, czy naprawdę nie stać nas na zgodę na zamieszczenie Matejki na koszulce?