Homo faber. Pracoholizm a efektywność i zdrowie pracowników

Według nowej polskiej teorii o uzależnieniu od pracy można mówić wyłącznie poprzez odwołanie się do trzech składników: poznawczego, emocjonalnego i behawioralnego. W tej koncepcji pożądania pracy kluczowa jest komponenta emocjonalna, bo „napędza” pętlę pracoholizmu.

Badania nad pożądaniem pracy pokazały, że poprzez pracę pracoholicy wzmacniają własne poczucie wartości i redukują nieprzyjemne napięcie. Jednym ze skutków tych procesów jest stawianie sobie nierealistycznych standardów perfekcji, bowiem pracoholicy to ludzie ambitni ze skłonnością do rywalizacji. Takie predyspozycje, łącząc się z silną potrzebą osiągnięć i koncentrowaniem się pracoholika na powinnościach, skutkują obsesyjnym zaangażowaniem w pracę i odczuwaniem wewnętrznego przymusu pracy. Prowadzą one do podejmowania działań, które służą samoocenie pracowników, bo zaspokojenie nierealistycznych własnych standardów pozytywnie oddziałuje na poczucie wartości pracoholika.

Chwilowy brak pracy, wyznaczony snem lub przerwą, może prowadzić do powstania symptomów odstawiennych. Wiążą się one z nieprzyjemnymi stanami emocjonalnymi (np. lękiem), możliwymi do zniwelowania wyłącznie poprzez pracę. Taki przebieg procesów wyznacza pętlę pracoholizmu: od neurotycznego (destruktywnego) perfekcjonizmu wynikającego z niestabilnej (kruchej) samooceny, poprzez obsesyjno-kompulsywne pożądanie pracy, do pozytywnych wzmocnień poczucia wartości i redukcji emocji negatywnych i symptomów odstawiennych.

Wydawałoby się, że pracoholiczny styl pracy powinien być pożądany przez pracodawcę, bo związany jest z totalnym zaangażowaniem w pracę. Taki sposób myślenia nie jest właściwy z wielu powodów. Uzależnienie od pracy może bowiem oznaczać, że pracownik raczej przebywa w pracy i nie pracuje efektywnie. Brak odpoczynku, lęk związany z zadaniami zawodowymi mogą obniżać jego efektywność.

Badania polskie wykazały, że pracoholizm wiąże się pogorszeniem zdrowia, myślami samobójczymi, a także z zahamowaniem działań prozdrowotnych, co może narażać osoby dotknięte tym problemem na różne choroby. Wykazano ponadto, że u menedżerów i w innych grupach zawodowych pracoholizmowi towarzyszy podwyższony poziom wypalenia zawodowego. Jedynie wczesna diagnoza może zmniejszyć szansę wystąpienia takich problemów w organizacji.