projekt naukowy
Platona koncepcja sprawiedliwości
w perspektywie współczesnego ugruntowania prawa w godności człowieka


Okres realizacji projektu: 2013–2017
Projekt, choć dotyczy Platona, jest ściśle powiązany z jednym z podstawowych problemów współczesnej cywilizacji – czy prawa człowieka, za których źródło uważana jest godność, są powszechne i przysługują człowiekowi niezależnie od miejsca i czasu. Jeśli tak jest, to i największy filozof starożytności powinien mieć w tej sprawie coś do powiedzenia.
Założenia projektu
Cele projektu
Zasadniczym celem projektu była całościowa rekonstrukcja Platońskiej koncepcji sprawiedliwości uwzględniająca elementy typowe dla współczesnego aksjologicznego ugruntowania prawa. Ugruntowania, w którego centrum stoi uznanie przyrodzonej godności jako źródła praw człowieka. Celem pośrednim było odnalezienie i uwyraźnienie takich elementów w filozofii Platona.
Wstępne badania wskazują, że Platon uznał za istotny aspekt człowieka coś, co posiada charakterystykę przypisywaną współcześnie godności – jest przyrodzone, niezbywalne i równe, przysługuje wszystkim ludziom i – co najważniejsze – jest podstawą uznania autotelicznego charakteru człowieka. Wzięcie pod uwagę elementów godnościowego ugruntowania moralności i prawa, pozwalilo na zaproponowanie zasadniczo nowego, całościowego ujęcia Platońskiej koncepcji sprawiedliwości, leżącego na antypodach zaproponowanej przez K. Poppera i dominującej interpretacji, w której centrum stoi teza o totalitaryzmie Platona. Koncepcja Poppera była wielokrotnie, także w sposób bardzo kompleksowy, krytykowana. Nie zaproponowano jednak jak dotąd pozytywnej całościowej kontrpropozycji.
Realizacji celu o charakterze historycznym towarzyszył cel systematyczny – zdobycie wiedzy na temat samych aksjologicznych podstaw współczesnych systemów prawnych, przede wszystkim na temat godności. Czy od Platona możemy się nauczyć czegoś o godności, o której mówią dzisiejsze akty prawne? Platon proponuje poszukiwać godności nie tyle w posiadanych zmiennych przymiotach, co w niezmiennym, szczególnym sposobie istnienia.
Zespół badawczy

prof. dr hab.
Marek Piechowiak
kierownik projektu
prawnik i filozof, specjalista w zakresie filozofii prawa i ochronie praw człowieka
biogram »
Rezultaty projektu
Interpretacja Platońskiej koncepcji sprawiedliwości
Zrealizowano cel określony we wniosku jako historyczno-doktrynalny. Zaproponowano spójną interpretację Platońskiej koncepcji sprawiedliwości, obejmującą elementy typowe dla współczesnych ujęć godności jako fundamentalnej wartości systemów prawnych, charakteryzowanej jako przyrodzona, niezbywalna, powszechna, równa i nienaruszalna. Co więcej, wskazano na możliwości interpretacji niektórych tekstów Platona jako dotyczących wprost pewnej doskonałości człowieka, która posiada zasadnicze cechy przypisywane dziś godności.
Współczesna koncepja godności
Zrealizowano także cel o charakterze systematycznym, którym była próba odpowiedzi na pytanie, jakiego typu rzeczywistością jest godność człowieka, którą współczesne systemy uznają za źródło praw człowieka. W literaturze przedmiotu jest odczuwany wyraźny deficyt propozycji odpowiedzi na to pytanie. Szereg koncepcji godności nie potrafi ująć jednocześnie wszystkich jej cech uznanych w prawie za cechy istotne. Koncepcje, które te cechy ujmują, jak koncepcje typu kantowskiego, choć mówią, jaka jest godność i co z niej wynika, nie wskazują jednak wprost, czym ona jest. Potwierdzona została hipoteza, że godność może być pojęta jako doskonałość typu egzystencjalnego, że należy jej poszukiwać nie w obserwowalnej zmiennej treści bytu ludzkiego, ale w jego sposobie istnienia (godność jest doskonałością w aspekcie „być”, a nie „mieć”).
Opowieść o wspólności kobiet
Zrealizowano także cele dodatkowe, które nie były dostrzeżone na etapie przygotowywania projektu, a okazały się istotne nie tylko dla realizacji celów zasadniczych, lecz także dla wskazania nowych kierunków badań. W trakcie prac ujawniła się możliwość postawienia i uzasadniania nowej hipotezy (nowej także na gruncie badań na twórczością Platona) dotyczącej funkcji pełnionych przez – budzącą szereg kontrowersji – opowieść o wspólności kobiet. O ile w literaturze przedmiotu, zwykle w antytotalitarnych interpretacjach tekstów Platońskich, traktuje się opowieść o hipotetycznym państwie jako służącą ćwiczeniu umiejętności dyskusji na temat dobrego (najlepszego) ustroju, o tyle nikt – jak się zdaje – nie postawił wyraźnie hipotezy, że opowieść o wspólności kobiet, będąca częścią budowania modelu państwa, jest dla czytelnika ćwiczeniem jego odwagi, pojętej jako sprawność trzymania się rozumnych przekonań w obliczu silnych uczuć (namiętności, pożądań). Zarówno sama ta hipoteza, jak i jej uzasadnianie, są bardzo istotne z punktu widzenia propozycji interpretacji Platona jako myśliciela dostrzegającego indywidualną godność człowieka.
Użyteczność wyników
Uzyskane rezultaty są istotne dla należącej do nauk prawnych doktryny międzynarodowo i konstytucyjnie chronionych praw człowieka; przede wszystkim w jej części dotyczącej uznania powszechnej godności oraz wynikających z niej powszechnych praw. Odnalezienie w twórczości Platona elementów typowych dla ugruntowania moralności i prawa w godności człowieka jest ważkim argumentem na rzecz powszechności. Można mieć nadzieję, że prezentowane wyniki będą punktem wyjścia do dalszych badań nad powszechnością godności i praw człowieka. Koncepcja Platońska należy do nielicznych, które oferują konkretne odpowiedzi, na pytanie, czym jest godność, co jest istotne z punktu widzenia zagrożenia uznania „godności” za nazwę pustą i związanego z tym zagrożenia eliminacji pojęcia godności z systemów prawnych.
Wyniki projektu są także ważne z punktu widzenia filozofii, i to zarówno w wymiarze systematycznym, jak i historycznym. Studia nad Platońską koncepcją sprawiedliwości są między innymi refleksją nad poznaniem moralnym jako takim, a nie tylko nad historycznym pojmowaniem tego typu poznania; są też refleksją nad godnością człowieka po prostu, niezależnie od tego, czy godność jest uznana w systemach prawnych, czy nie.
Publikacje
Plato’s Conception of Justice and the Question of Human Dignity, Peter Lang International Academic Publishers: Berlin 2019, pp. 298.
DOI: 10.3726/978-3-653-05425-5
- Peichowiak M. (2016). Thomas Aquinas – Human Dignity and Conscience as a Basis for Restricting Legal Obligations, “Diametros” 47 (March 2016), p. 64-83.
http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/index.php/diametros/article/view/869 - Piechowiak M. (2014). Plato’s Conception of Punitive Justice, in: Universality of Punishment, eds. Antonio Incampo and Wojciech Żełaniec, Cacucci: Bari 2015, p. 73-96 (Unità del sapere giuridico. Quaderni di scienze penalistiche e filosofico-giudiciche. Dipartimento di Giurisprudenza. Università degli Studi di Bari « Aldo Moro »)
https://www.researchgate.net/publication/279766455_Plato%27s_Conception_of_Punitive_Justice - Piechowiak M. (2013). Kallikles i geometria. Przyczynek do Platońskiej koncepcji sprawiedliwości [Callicles and Geometry: On Plato’s Conception of Justice], in: Księga życia i twórczości. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Romanowi A. Tokarczykowi, ed. Zbigniew Władek, in cooperation with Jerzy Stelmasiak, Włodzimierz Gogłoz and Krzysztof Kukuryk, vol. 5: Prawo, Wydawnictwo Polihymnia: Lublin 2013, p. 281-291.
https://www.researchgate.net/publication/257432080_Kallikles_i_geometria_Przyczynek_do_Platonskiej_koncepcji_sprawiedliwosci_Callicles_and_Geometry_On_Plato%27s_Conception_of_Justice - Piechowiak M. (2013). Przemowa Demiurga w Platońskim „Timajosie” a współczesne pojęcie godności [Demiurge’s Speech in Plato’s ‘Timaeus’ and the Contemporary Notion of Dignity], in: Abiit, non obiit. Księga poświęcona pamięci Księdza Profesora Antoniego Kościa SVD, eds. Antoni Dębiński, Piotr Stanisz, Tomasz Barankiewicz, Jadwiga Potrzeszcz, Wojciech Sz. Staszewski, Anna Szarek-Zwijacz and Monika Wójcik, Wydawnictwo KUL: Lublin 2013, p. 655-665.
https://www.researchgate.net/publication/237063627_Przemowa_Demiurga_w_Platonskim_Timajosie_a_wspolczesne_pojecie_godnosci_Demiurge%27s_Speech_in_Plato%27s_%27Timaeus%27_and_the_Contemporary_Notion_of_Dignity - Piechowiak M. (2013). Platońskie widziadło sprawiedliwości [Plato's Semblance of Justice], „Themis Polska Nova” 2013, no. 1 (4), p. 5-18.
https://www.researchgate.net/publication/284447704_Platonskie_widziadlo_sprawiedliwosci_Plato%27s_Semblance_of_Justice
Jednostka kordynująca
Dział Badań Naukowych i Projektów
Dyrektor: Piotr Matejek
tel. 22 517 99 21
e-mail: badania@swps.edu.pl
poniedziałek-piatek: 9.00-16.00
Lokalizacja
ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa
pokoje 408, 409, 410