Quo vadis, Pakistan? Rząd kontra armia

Doniesienia z Pakistanu z pierwszego półrocza 2016 roku nie napawają optymizmem. Zagrożenia wewnętrzne w postaci grup islamskich radykałów, pogarszający się wizerunek na arenie międzynarodowej, konflikty i napięcia w relacjach z sąsiadami, postępująca radykalizacja, wyzwania o charakterze gospodarczym i społecznym, otwierają listę problemów, z jakimi mierzą się władze i obywatele państwa. Słaba pozycja rządu Nawaza Sharifa, który – co nie jest specjalnym zaskoczeniem – pozostaje bezradny wobec piętrzących się problemów, a jednocześnie armia, która kontroluje politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, to już trwały element pakistańskiej rzeczywistości. Na temat przebywającego na leczeniu w Wielkiej Brytanii premiera (operacja na otwartym sercu) krążą obecnie żarty, że jest gościem we własnym kraju i ucieka od problemów.

Wieloletnia cywilno-militarna rywalizacja polityczna w chwili obecnej wychodzi na korzyść armii, z nieustającą szkodą dla państwa i budowy jego demokratycznych struktur. Afera Panama Papers (Kwity z Panamy) skrupulatnie wykorzystana przez politycznych i militarnych oponentów premiera, skutecznie podważyła pozycję rządu w oczach opinii publicznej. W momencie kiedy wyszło na jaw, że rodzina Sharifów (córki i synowie premiera) posiadała przedsiębiorstwa w rajach podatkowych, głównodowodzący armii generał Raheel Sharif demonstracyjnie wysłał na emeryturę kilku oficerów, którym udowodniono korupcję. Miało to na celu dalsze zdyskredytowanie polityków (militarne władze Pakistanu od lat nie ustają w wysiłkach na rzecz osłabienia pozycji politycznej cywili, prezentując ich jako uwikłanych w przestępczą działalność nieudaczników, obojętnych na los zwykłego obywatela), a jednocześnie podkreślenie, że armia i jej wódz sprawiedliwie osądza tych, którzy łamią reguły.

Gloryfikacja mundurowych i akcentowanie pozytywnej roli armii to stały element publicznego dyskursu w Pakistanie, któremu towarzyszy coraz bardziej pogłębiające się poczucie zagrożenia, które implikuje autocenzurę tych, którzy nie zgadzają się z takim punktem widzenia. Można pokusić się o stwierdzenie, że pluralizm w debacie publicznej jest coraz bardziej w Pakistanie zagrożony, krytyczne podejście, zadawanie pytań i kwestionowanie odgórnie narzuconych autorytetów czy dialog są dławione, oponenci w skrajnych przypadkach fizycznie likwidowani. W konsekwencji ci, którzy publikują opinie krytyczne wobec establishmentu militarno-wywiadowczego, czy też wobec radykałów (np. w kwestii zniesienia tak zwanego prawa o bluźnierstwie), czynią to w strachu o swoje życie. Niestety, przypomina to w coraz większym stopniu represyjne czasy generała Zii ul-Haqa.

W sprawie korupcji w armii jedynie nieliczni podkreślali, że gdyby takie zarzuty postawiono cywilom, niewątpliwie skończyliby w więzieniach, a nie na „zielonej trawce”. Generał Raheel Sharif niezmiennie prezentowany jest niemal jako wódz i opiekun narodu, a jego rola w walce z terroryzmem gloryfikowana przez establishmentowe (i nie tylko) media. Jego wizerunek jest starannie pielęgnowany: pozuje do zdjęć z uśmiechniętymi dziećmi, odwiedza w szpitalach żołnierzy rannych podczas starć z talibami, akcentując ich bohaterstwo i poświęcenie. Klakierzy mundurowych zawłaszczają przestrzeń publiczną, w tym media społecznościowe, regularnie nazywając armię „prawdziwym rządem Pakistanu” (co w sumie nie odbiega od prawdy), zwłaszcza w komentarzach krytykujących jednocześnie polityków. Pojawiają się nierzadko uwagi, że w obliczu nieudolności rządu, generałowie powinni oficjalnie przejąć władzę. Na początku lipca mało znana partia polityczna pod nazwą Move on Pakistan wywiesiła w największych miastach Pakistanu (w tym odgrodzonych od reszty miast cantonmentach, zamieszkiwanych przez militarne i cywilne elity) plakaty namawiające generała Sharifa do rezygnacji z planowanego na listopad przejścia na emeryturę (kończy mu się kadencja) i do przejęcia władzy w Pakistanie po zaprowadzeniu stanu wyjątkowego^[1]. Trudno wyobrazić sobie, że tak szeroko zakrojoną akcję przeprowadzono bez zgody i wiedzy służb bezpieczeństwa.

W pierwszej połowie 2016 roku próbuje się niezmiennie podkreślać znaczenie armii jako obrońcy narodu przed wszelkimi zagrożeniami (z zewnątrz – Indie, od wewnątrz – talibowie pakistańscy) i wymazać ze świadomości społecznej fakt, że to właśnie tamtejszy establishment militarno-wywiadowczy ponosi współodpowiedzialność za postępującą radykalizację i istnienie w Pakistanie różnych organizacji islamskich ekstremistów.

Wizerunkowi armii nie zaszkodzą nawet informacje, które ujrzały światło dzienne w pierwszych dniach lipca: brytyjski dziennikarz śledczy opublikował tekst, w którym ujawnia, że byli szefowie pakistańskiej armii (generałowie Pervez Musharraf i Ashfaq Parvez Kayani) posiadają wielomilionowe konta w bankach szwajcarskich^[2]. Nie jest to specjalnym zaskoczeniem dla tych, którzy posiadają wiedzę na temat pakistańskich elit cywilnych i wojskowych. Czy opublikowanie tych informacji osłabi pieszczony propagandowo publiczny wizerunek armii? Bez wątpienia nie, bo do prasy w urdu, czytanej przez znaczącą większość Pakistańczyków, ta wiadomość najpewniej nie dotrze. A jeśli już, to opatrzona odpowiednim komentarzem, mającym na celu zdyskredytowanie rewelacji i oskarżenie o „wrogich sił narodu” o próbę zdyskredytowania armii, itp.

Groźba zamachu stanu, zawieszenia konstytucji i przejęcia władzy przez generałów, niestety permanentnie wisi nad Pakistanem. Można założyć, że w tej kwestii nic się na przestrzeni ostatnich dekad nie zmieniło: jeśli będzie to w jej interesie, armia niewątpliwie usunie rząd cywilny.

Jak do tej pory jednak, przypuszczalnie nie można się spodziewać, że generałowie zdecydują się pozbawić stanowiska premiera Nawaza Sharifa. Jego pozycja jest na tyle słaba, że nie zagraża on interesom generałów, zaś rząd pozostaje wygodnym adresatem społecznego niezadowolenia z obecnej sytuacji politycznej i gospodarczej.