Quo Vadis, Pakistan? Radykałowie i przemoc wobec mniejszości

Zwolennicy radykalnego islamu, twardo broniący między innymi utrzymania surowych praw o bluźnierstwie, co jakiś czas pokazują swoją liczebną siłę. Mieli do tego okazję podczas pogrzebu Mumtaza Qadriego, skazanego na śmierć mordercy gubernatora Pendżabu Salmana Taseera i w czasie marcowych zamieszek w 2016 r. w Rawalpindi i Islamabadzie, w których wzięło udziałkilkadziesiąt tysięcy osób. Były ochroniarz gubernatora, z zimną krwią oddał do swego pracodawcy kilkanaście strzałów. Wkrótce okrzyknięto go „męczennikiem” (szahid), który oddał swoje życie w obronie islamu.

Liczba zwolenników Qadriego wprawiła w zdumienie część obserwatorów wywodzących się z wykształconych elit, mimo że zjawisko postępującej radykalizacji, mające swoje źródła w latach 70., nie jest w Pakistanie czymś nowym bądź zaskakującym. „To wstrząsające, że jest ich aż tak wielu: człowiek z przerażeniem zdaje sobie sprawę, w jakim kraju żyje” – tego typu komentarze kilkakrotnie słyszałam od młodych ludzi podczas kwietniowego (w 2016 r.) pobytu w Pakistanie. Wyczuwa się zwątpienie, która narasta wraz z kolejnymi zamachami terrorystycznymi. Mało kto wierzy, że sytuacja może zmienić się na lepsze.

Zaostrza się w Pakistanie problem przemocy wobec nielicznych mniejszości wyznaniowych. Ofiarą zamachów padają nie tylko prześladowani od dawna ahmadyci (uznani w pakistańskiej konstytucji za niemuzułmanów), lecz także chrześcijanie oraz hinduiści, i w coraz większym stopniu muzułmańscy szyici.

Talibowie znakomicie rozegrali to pod względem propagandowym, obwieszczając, że zamach był wymierzony w chrześcijan. Doskonale wiedzieli, że zyskają tym większy rozgłos niż w przypadku „zwykłego” ataku.

Zdawali sobie sprawę, że ukierunkowany zamach na chrześcijan spotka się potępieniem i dużym rozgłosem w zachodniej prasie, poświęcającej mniej uwagi atakom, w których giną głównie muzułmanie (wyjątkiem w odniesieniu do Pakistanu był wyjątkowo krwawy zamach na szkołę w Peszawarze). Niestety, mieli rację.

Prasa szybko podchwyciła temat, że „Pakistan morduje chrześcijan”, a niektórzy komentatorzy dostali do ręki kolejny argument – prasa zachodnia dzieli ofiary terroryzmu na te bardziej i te mniej godne uwagi i zbiorowej żałoby.

Radykalizm islamski ma w Pakistanie wielu oponentów. Niektórzy odważnie stawiają czoła temu problemowi, narażając przy tym swoje życie. Co jakiś czas media obiega wiadomość o kolejnym zamordowanym obrońcy praw człowieka, który ginie w przeprowadzanych ukierunkowanych egzekucjach.

Mimo operacji Zarb-e-Azb (wojskowa operacja wymierzona w talibów), która obejmuje swym zasięgiem także Karaczi, to właśnie to miasto stało się w ciągu ostatnich 14 miesięcy miejscem ukierunkowanych zabójstw tych, którzy podejmują w swojej działalności tematy „niewygodne” (dla aparatu militarno-wywiadowczego) lub w oczach ekstremistów popełniają „bluźnierstwo”.

W kwietniu 2015 roku zamordowano działaczkę praw człowieka Sabeen Mahmud, która już wcześniej niejednokrotnie narażała się establishmentowi. Najwyraźniej przekroczyła granice jego tolerancji po tym, jak odważyła się zorganizować w swojej kawiarni kulturalnej krytykującą aparat władzy debatę na temat sytuacji w Beludżystanie.

8 maja 2016 roku ofiarą padł kolejny działacz, Khurram Zaki otwarcie sprzeciwiający się islamskim radykałom i ich bezkarności, organizujący m.in. protesty pod Czerwonym Meczetem (Lal Masjid, uznany za ostoję radykalizmu). Po jego śmierci w mediach, na portalach społecznych i blogach pojawiły się liczne komentarze potępiające tę zbrodnię i wskazujące winnych, co samo w sobie wymaga dużej odwagi².

22 czerwca 2016 roku Pakistanem (i światem) wstrząsnęła kolejna zbrodnia. Tym razem jej ofiarą padł Amjad Farid Sabri, znany i uwielbiany mistrz muzyki qawwali, członek zespołu Sabri Brothers (który notabene koncertował także w Polsce). Legendarny zespół wykonuje muzykę suficką inspirowaną twórczością wielkich sufickich poetów, związaną z mistycznym odłamem islamu, trwale ugruntowanym w południowoazjatyckiej tradycji.

Zamachowcy samobójcy regularnie przeprowadzają ataki w świątyniach sufickich, zwykle wypełnionych ludźmi. Świątynie te, nieodłączny element pakistańskiej specyfiki, stały się w muzułmańskim Pakistanie smutnym odzwierciedleniem postępującej radykalizacji i strachu przed działaniem zamachowców: otoczone zasiekami twierdze, do których wejście możliwe jest wyłącznie po skrupulatnej kontroli. Tak wygląda między innymi Data Darbar w Lahore, jedna z najstarszych świątyń sufickich na subkontynencie indyjskim, która stała się celem krwawego zamachu samobójczego w 2010 roku.

Przy okazji warto dodać, że po atakach na szkoły i uczelnie, obecnie podobnie wyglądają też np. uczelniane kampusy; na teren większości z nich można wejść tylko po wylegitymowaniu się specjalną przepustkę. Wszyscy bez wyjątku są dokładnie przeszukiwani; ja też byłam drobiazgowo sprawdzana przed wejściem na wykład, który wygłaszałam na chrześcijańskim uniwersytecie w Lahore, dwa tygodnie po wielkanocnym zamachu w tym mieście.

Dla Pakistańczyków zakochanych w qawwali, zabójstwo Sabriego to wyjątkowa tragedia. Promujący międzywyznaniowy szacunek i tolerancję muzyk był wcześniej oskarżany przez radykałów o „bluźnierstwo”, między innymi w popularnej stacji telewizyjnej Geo TV, która sama jest celem ataków ekstremistów. Niejednokrotnie naraziła się też establishmentowi, w tym potężnemu ISI (ang. Inter-Services Intelligence, służby specjalne Pakistanu –przyp. red.). Jej dziennikarze są zastraszani i fizycznie atakowani, jeden z nich, popularny prezenter Hamid Mir, otwarcie oskarżył pakistańską agencję wywiadowczą o próbę zabójstwa w 2014 roku.

W kwietniu 2016 roku śledztwo wykazało brak związku ISI z tym atakiem³, trudno było jednak spodziewać się innych wyników w państwie, gdzie potęga establishmentu militarno-wywiadowczego jest niekwestionowana. Hamid Mir był zastraszany, „radzono” mu, by opuścił kraj, a za krytykę ISI po napaści na dziennikarza, stacji zawieszono na jakiś czas licencję i obłożono ją karą w wysokości 10 milionów rupii. Niektórzy interpretowali zabójstwo Amjada Sabriego jako część szeroko zakrojonej kampanii politycznej wymierzonej w Geo TV.

Prawo o bluźnierstwie, wprowadzone jeszcze przez generała Zię ul-Haqa, stało się w rękach zradykalizowanych mułłów użytecznym narzędziem zastraszania i eskalowania społecznego ostracyzmu wobec „wrogów”: zarówno muzułmanów, jak i przedstawicieli mniejszości wyznaniowych. Nic nie wskazuje obecnie na to, że sytuacja ta ulegnie zmianie, choć w ramach NAP pociągnięto do odpowiedzialności niektórych mułłów oskarżonych o mowę nienawiści wygłaszaną z głośników meczetów. Ich słowo ma potężną moc, zwłaszcza na prowincji, i niejednokrotnie doprowadziło do zlinczowania przez lokalną ludność osób oskarżonych np. o spalenie Koranu⁴.

Należy podkreślić, że nie tylko islamscy radykałowie werbalizują swoje żądania, coraz bardziej aktywizują się też i otwarcie krytykują twardogłowych mułłów, a nawet armię i wywiad, obrońcy świeckiego i demokratycznego państwa prawa, choć reformy w tym kierunku w obecnych warunkach wydają się utopią (Pakistan nie jest zresztą pod tym względem wyjątkiem). Do prezentowania poglądów i wymiany myśli wykorzystywane są często portale społecznościowe, na przykład Facebook.