Poza dylematem wagonika Wyznaczniki i konsekwencje powszechnego dylematu moralnego między prawdą a kłamstwem
psycholog specjalizująca się w psychologii społecznej i egzystencjalnej (kłamstwo, moralność, wpływ społeczny)
Zadaniem projektu, którym kieruje dr Katarzyna Cantarero, jest wyjście poza klasyczne dylematy moralne w badaniu decyzji i skupienie się na dwóch aspektach nieuczciwości: egocentrycznej i prospołecznej. W projekcie przeanalizowane zostaną sposoby radzenia sobie z codziennymi dylematami między uczciwością a oszustwem, a także sam proces podejmowania trudnych decyzji moralnych.
Projekt jest finansowany w ramach konkursu OPUS Narodowego Centrum Nauki, nr projektu 2020/39/B/HS6/02196, kwota dofinansowania to 834 285 zł. Badania realizowane będą razem ze stypendystą wyłonionym na potrzeby grantu, Yehorem Hrymchakiem.
Założenia
Ostatnio toczy się dyskusja dotycząca natury decyzji moralnych i ograniczeń związanych z tradycyjnymi dylematami moralnymi (e.g., Kahane et al. 2018; Everett and Kahane, 2020). W tym projekcie badacze odchodzą od klasycznych dylematów (np. czy poświęcić jedną osobę, aby uratować pięć innych) i skupiają się na codziennym dylemacie moralnym między uczciwością a oszustwem. Opierają się na podejściu, które nie koncentruje się na tym, jakie decyzje moralne powinni wydawać ludzie, ale raczej na tym, jak takie decyzje są podejmowane i co na nie wpływa.
Celem projektu jest wyjście poza klasyczne dylematy moralne w badaniu decyzji moralnych. Zamierzam skupić się zarówno na czynnikach wpływających na dylemat między oszustwem a uczciwością, jak i na konsekwencjach tego dylematu. Biorąc pod uwagę, że wiele badań wykazało, że nieuczciwość egocentryczna i prospołeczna różnią się znacznie, zarówno pod względem czynników warunkujących, jak i konsekwencji, skoncentruję się w projekcie na tych dwóch rodzajach oszustwa.
Metodologia
W pierwszej części projektu (Moduł A) zespół proponuje czynniki, które mogą wpłynąć na decyzję, czy być uczciwym, czy kłamać w relacjach międzyludzkich. Skupia się na czynnikach związanych z perspektywą czasową (Badania 1a–1e). Co więcej, większość dotychczasowych badań koncentrowała się na preferencjach osoby decydującej się czy kłamać, czy mówić prawdę – w projekcie badacze sprawdzą, jakie są preferencje osoby będącej adresatem potencjalnego kłamstwa i jak te preferencje odnoszą się do satysfakcji z relacji (Badanie 2a–2b).
W drugiej części (Moduł B) zespół projektu zamierza sprawdzić, jakie są skutki relacyjne stosowania oszustwa w porównaniu z uczciwością w bliskich związkach. W tym module skupi się na jednym typie relacji, a mianowicie na związkach romantycznych. Sprawdzi, czy preferencje dotyczące oszukiwania znajdują odzwierciedlenie w decyzji partnera, czy kłamać i jak wpływają one na satysfakcję w związku (Badanie 3a). Skoncentruje się również na długofalowych skutkach stosowania oszustwa w romantycznych związkach dla satysfakcji ze związku i zaangażowania (Badanie 3b).
Następnie skupi się na porównaniu kłamstw prospołecznych z dwoma rodzajami komunikacji opartej na prawdzie. W serii badań eksperymentalnych zbada różnice w postrzeganiu partnera i związku w zależności od tego, jaki rodzaj komunikatu opartego na prawdzie lub oszustwie jest stosowany (Badania 4a–4c). W Badaniu 5 przeprowadzonym z diadami, zastosuje interwencję, aby sprawdzić wpływ dwóch rodzajów komunikacji opartej na prawdzie na satysfakcję z relacji.
Użyteczność wyników
Projekt oferuje nowe spojrzenie na relacje między sytuacyjnymi predyktorami dylematu – między kłamstwem a uczciwością oraz jego konsekwencjami dla relacji międzyludzkich. Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu mogą mieć duże znaczenie dla psychologii moralności, badań dotyczących relacji interpersonalnych oraz psychologii społecznej. Co więcej, wyniki badań nad perspektywą czasową mogą również być potencjalnie przydatne dla psychologów ekonomicznych.