Sprawdź nasze rozbudowane narzędzie do wyszukiwania.

Szukaj po kategoriach – oszczędzaj swój czas.

Uniwersytet SWPS - Strona główna
Platona koncepcja sprawiedliwości w perspektywie współczesnego ugruntowania prawa w godności człowieka
naukowo-badawczy
zakończony

Platona koncepcja sprawiedliwościw perspektywie współczesnego ugruntowania prawa w godności człowieka

Marek Piechowiak
kierownik projektu
prof. dr hab.
Marek Piechowiak

prawnik i filozof, specjalizuje się w filozofii prawa i ochronie praw człowieka

zobacz biogram
wartość projektu: 156 473 PLN
instytucja finansująca: Narodowe Centrum Nauki
dyscyplina: nauki prawne
jednostka: Instytut Prawa
lokalizacja: Poznań
okres realizacji: 2013 2014 2015 2016 2017

Projekt, choć dotyczy Platona, jest ściśle powiązany z jednym z podstawowych problemów współczesnej cywilizacji – czy prawa człowieka, za których źródło uważana jest godność, są powszechne i przysługują człowiekowi niezależnie od miejsca i czasu. Jeśli tak jest, to i największy filozof starożytności powinien mieć w tej sprawie coś do powiedzenia.

Plato’s Conception of Justice and the Question of Human Dignity

platos conception of justice zestaw

Książka jest pierwszym kompleksowym studium koncepcji sprawiedliwości Platona. Uniwersalność praw człowieka i godność człowieka należą do kluczowych problemów filozoficznych we współczesnych porządkach prawnych i we współczesnej kulturze w ogóle. Jeśli godność jest naprawdę uniwersalna, to istoty ludzkie posiadały ją również w starożytności. Platon nie tylko dostrzegał godność człowieka, ale uznanie godności widoczne jest także w jego koncepcji sprawiedliwości, która stanowi rdzeń jego filozofii. Rzeczpospolita Platona jest konsekwentnie interpretowana w książce jako traktat o sprawiedliwości, odnoszący się do jednostki, a nie państwa. Słynny mit jaskini to opowieść o edukacji odbywającej się na świecie tu i teraz. Najlepszą czynnością nie jest kontemplacja, ale działanie dla dobra innych. Nie idee, ale jednostki są właściwymi przedmiotami miłości. Filozofia Platona może stanowić podstawę współczesnej ochrony praw człowieka, a nie porządków totalitarnych.

Opis projektu

Cele projektu

Zasadniczym celem projektu była całościowa rekonstrukcja Platońskiej koncepcji sprawiedliwości uwzględniająca elementy typowe dla współczesnego aksjologicznego ugruntowania prawa. Ugruntowania, w którego centrum stoi uznanie przyrodzonej godności jako źródła praw człowieka. Celem pośrednim było odnalezienie i uwyraźnienie takich elementów w filozofii Platona.

Wstępne badania wskazują, że Platon uznał za istotny aspekt człowieka coś, co posiada charakterystykę przypisywaną współcześnie godności – jest przyrodzone, niezbywalne i równe, przysługuje wszystkim ludziom i – co najważniejsze – jest podstawą uznania autotelicznego charakteru człowieka. Wzięcie pod uwagę elementów godnościowego ugruntowania moralności i prawa, pozwalilo na zaproponowanie zasadniczo nowego, całościowego ujęcia Platońskiej koncepcji sprawiedliwości, leżącego na antypodach zaproponowanej przez K. Poppera i dominującej interpretacji, w której centrum stoi teza o totalitaryzmie Platona. Koncepcja Poppera była wielokrotnie, także w sposób bardzo kompleksowy, krytykowana. Nie zaproponowano jednak jak dotąd pozytywnej całościowej kontrpropozycji.

Realizacji celu o charakterze historycznym towarzyszył cel systematyczny – zdobycie wiedzy na temat samych aksjologicznych podstaw współczesnych systemów prawnych, przede wszystkim na temat godności. Czy od Platona możemy się nauczyć czegoś o godności, o której mówią dzisiejsze akty prawne? Platon proponuje poszukiwać godności nie tyle w posiadanych zmiennych przymiotach, co w niezmiennym, szczególnym sposobie istnienia.

Rezultaty projektu

Interpretacja Platońskiej koncepcji sprawiedliwości

Zrealizowano cel określony we wniosku jako historyczno-doktrynalny. Zaproponowano spójną interpretację Platońskiej koncepcji sprawiedliwości, obejmującą elementy typowe dla współczesnych ujęć godności jako fundamentalnej wartości systemów prawnych, charakteryzowanej jako przyrodzona, niezbywalna, powszechna, równa i nienaruszalna. Co więcej, wskazano na możliwości interpretacji niektórych tekstów Platona jako dotyczących wprost pewnej doskonałości człowieka, która posiada zasadnicze cechy przypisywane dziś godności.

Współczesna koncepja godności

Zrealizowano także cel o charakterze systematycznym, którym była próba odpowiedzi na pytanie, jakiego typu rzeczywistością jest godność człowieka, którą współczesne systemy uznają za źródło praw człowieka. W literaturze przedmiotu jest odczuwany wyraźny deficyt propozycji odpowiedzi na to pytanie. Szereg koncepcji godności nie potrafi ująć jednocześnie wszystkich jej cech uznanych w prawie za cechy istotne. Koncepcje, które te cechy ujmują, jak koncepcje typu kantowskiego, choć mówią, jaka jest godność i co z niej wynika, nie wskazują jednak wprost, czym ona jest. Potwierdzona została hipoteza, że godność może być pojęta jako doskonałość typu egzystencjalnego, że należy jej poszukiwać nie w obserwowalnej zmiennej treści bytu ludzkiego, ale w jego sposobie istnienia (godność jest doskonałością w aspekcie „być”, a nie „mieć”).

Opowieść o wspólności kobiet

Zrealizowano także cele dodatkowe, które nie były dostrzeżone na etapie przygotowywania projektu, a okazały się istotne nie tylko dla realizacji celów zasadniczych, lecz także dla wskazania nowych kierunków badań. W trakcie prac ujawniła się możliwość postawienia i uzasadniania nowej hipotezy (nowej także na gruncie badań na twórczością Platona) dotyczącej funkcji pełnionych przez – budzącą szereg kontrowersji – opowieść o wspólności kobiet. O ile w literaturze przedmiotu, zwykle w antytotalitarnych interpretacjach tekstów Platońskich, traktuje się opowieść o hipotetycznym państwie jako służącą ćwiczeniu umiejętności dyskusji na temat dobrego (najlepszego) ustroju, o tyle nikt – jak się zdaje – nie postawił wyraźnie hipotezy, że opowieść o wspólności kobiet, będąca częścią budowania modelu państwa, jest dla czytelnika ćwiczeniem jego odwagi, pojętej jako sprawność trzymania się rozumnych przekonań w obliczu silnych uczuć (namiętności, pożądań). Zarówno sama ta hipoteza, jak i jej uzasadnianie, są bardzo istotne z punktu widzenia propozycji interpretacji Platona jako myśliciela dostrzegającego indywidualną godność człowieka.

Użyteczność wyników

Uzyskane rezultaty są istotne dla należącej do nauk prawnych doktryny międzynarodowo i konstytucyjnie chronionych praw człowieka; przede wszystkim w jej części dotyczącej uznania powszechnej godności oraz wynikających z niej powszechnych praw. Odnalezienie w twórczości Platona elementów typowych dla ugruntowania moralności i prawa w godności człowieka jest ważkim argumentem na rzecz powszechności. Można mieć nadzieję, że prezentowane wyniki będą punktem wyjścia do dalszych badań nad powszechnością godności i praw człowieka. Koncepcja Platońska należy do nielicznych, które oferują konkretne odpowiedzi, na pytanie, czym jest godność, co jest istotne z punktu widzenia zagrożenia uznania „godności” za nazwę pustą i związanego z tym zagrożenia eliminacji pojęcia godności z systemów prawnych.

Wyniki projektu są także ważne z punktu widzenia filozofii, i to zarówno w wymiarze systematycznym, jak i historycznym. Studia nad Platońską koncepcją sprawiedliwości są między innymi refleksją nad poznaniem moralnym jako takim, a nie tylko nad historycznym pojmowaniem tego typu poznania; są też refleksją nad godnością człowieka po prostu, niezależnie od tego, czy godność jest uznana w systemach prawnych, czy nie.

 

Publikacje

Recenzje

Strefa wideo

Prezentacja książki przez autora

Centrum Myśli Polityczno-Prawnej im. Alexisa de Tocqueville'a: Wykłady Tocqueville’owskie, 27 kwietnia 2021 r. Filozofia, społeczeństwo, prawo - Wykład profesora Marka Piechowiaka (Uniwersytet SWPS) wokół książki „Plato’s Conception of Justice and the Question of Human Dignity” (Second Edition, Revised and Extended, Peter Lang 2021).

Jak nie utonąc w trzech falach z Platońskiego „Państwa”?

Mogilno, 19 czerwca 2019 r.