Pamiętać, żeby pamiętać:treningi poznawcze pamięci prospektywnej

Pamięć prospektywna jest odpowiedzialna za pamiętanie o tzw. odroczonych intencjach – wszelkich działaniach, które chcemy wykonać w przyszłości. Może tu chodzić zarówno o sprawy prozaiczne (np. kupienie chleba po wyjściu z pracy), jak i bardziej znaczące (np. punktualne stawienie się na rozmowę kwalifikacyjną). Ważne jest nie tylko to, co chcemy zrobić (treść zamiaru), ale również to, kiedy należy wykonać zaplanowaną czynność (warunki realizacji zamiaru). Czasem bodźcem do działania jest jakieś zewnętrzne wydarzenie (np. widok piekarni, który przypomni o chęci kupienia chleba) i wtedy mamy do czynienia z pamięcią prospektywną z tzw. kontekstem zdarzeniowym. W innych sytuacjach to czas odgrywa decydujące znaczenie (jak w powyższym przykładzie z rozmową kwalifikacyjną – to upływ czasu wskazuje, kiedy wykonać zamiar), wtedy badacze mówią o pamięci prospektywnej z tzw. kontekstem czasowym.

Celem projektu było zdobycie nowej wiedzy na temat funkcjonowania pamięci prospektywnej oraz sposobów radzenia sobie z tzw. przerwaniami (ang. interruptions; są to wszelkie nieprzewidywalne wydarzenia, które zmuszają nas do przerwania na jakiś czas wykonywanej czynności).

Zespół opracował treningi poznawcze, a więc konkretne interwencje, które mogą mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie pamięci prospektywnej oraz radzenie sobie z przerwaniami. Interwencje zostały przygotowane w oparciu o trenowanie strategii lub procesów: w przypadku pamięci prospektywnej testowane były oba podejścia, w przypadku przerwań – jedynie wpływ strategii. Badania były prowadzone z udziałem osób w okresie wczesnej (20-35 lat) oraz późnej dorosłości (60-75 lat).

– Warto zaznaczyć, że osiągnęliśmy dwa dodatkowe cele. Po pierwsze, opracowaliśmy interesujące i użyteczne zadanie do pomiaru pamięci prospektywnej w rozbiciu na jej dwa komponenty: prospektywny (tj. pamiętanie, że trzeba coś zrobić) i retrospektywny (tj. pamiętanie, co należy zrobić) – wyjaśnia kierownik projektu dr Rafał Albiński. – Po drugie, uzyskaliśmy wyniki (opublikowane w Journal of Cognitive Psychology), które wskazują, że stopień powiązania bodźca prospektywnego oraz działania ma odmienny niż do tej pory sądzono wpływ na poprawność pamięci prospektywnej. Dotychczasowe wyniki dostępne w literaturze mówią, że wysoki stopień powiązania podwyższa, zaś niski obniża poprawność pamięci prospektywnej. Nasze wyniki pokazują odwrotną zależność – dodaje dr Albiński.

W ramach projektu zrealizowano serię badań treningowych mających na celu podniesienie sprawności pamięci prospektywnej oraz zdolności radzenia sobie z przerwaniami. Co ważne, w projekcie zastosowano nowatorskie podejście polegające na opracowaniu treningów skupionych na ćwiczeniu strategii lub procesu. Treningi strategii dostarczają badanym konkretnych sposobów postępowania, z których można skorzystać, aby np. polepszyć działanie pamięci prospektywnej. Z kolei treningi procesu polegają na ogólnym ćwiczeniu funkcji poznawczych (takich jak pamięć operacyjna) w celu ułatwienia badanym działania w sytuacjach wymagających zaangażowania pamięci prospektywnej lub radzenia sobie z przerwaniami. Dodatkowo – w przypadku treningów pamięci prospektywnej – opracowano treningi mające na celu polepszenie pierwszej (utworzenie intencji) lub trzeciej (aktywacja intencji) fazy pamięci prospektywnej

Zrealizowany projekt przyczynia się do lepszego zrozumienia działania pamięci prospektywnej oraz radzenia sobie z przerwaniami, dostarczając jednocześnie wskazówek dotyczących możliwości trenowania skuteczności w tych obszarach. Poza wartością poznawczą, ma to także wymiar praktyczny, jako że monitorowanie realizacji zadań czy wznawianie pracy po niezliczonych przerwaniach stały się wyzwaniami, z którymi wiele osób zmaga się na co dzień.

Mimo, że uzyskane wyniki nie są w pełni konkluzywne, zebrane dane dostarczają ciekawych informacji o wpływie szeregu interwencji na pamięć prospektywną oraz zdolność badanych do radzenia sobie z przerwaniami pojawiającymi się znienacka. Dodatkowo, realizacja projektu umożliwiła opracowania nowatorskiej metody pomiaru obu komponentów pamięci prospektywnej (tj. komponentu prospektywnego oraz retrospektywnego) za pomocą zmodyfikowanego zadania opartego na decyzjach leksykalnych. Badany a) reaguje na zapamiętane słowo-wskazówkę (np. miska), po czym b) przywołuje z pamięci dzialania powiązane z tą wskazówką (np. nakarmić kota). Do tej pory badacze koncentrowali się jedynie na badaniu reagowania na wskazówkę, ignorując kwestię zapamiętanego działania. Co więcej, dzięki zastosowaniu nieograniczonego czasu uczenia się relacji wskazówka-działanie badacze wskazali istnienie – odmiennych od dotychczas publikowanych – wyników związanych z poprawnością pamięci prospektywnej w zależności od stopnia powiązania wskazówki z działaniem.