Wpływ współczesnych praktyk medialnychna przekształcenia wobec technologii self wśród użytkowników sieci
kulturoznawca, medioznawca, ekspert ds. kultury cyfrowej
projekt naukowy
Wpływ praktyk medialnych a technologie self
Okres realizacji projektu: sierpień 2016 – luty 2017
„Pokaż mi swój profil na facebooku, a powiem ci, kim jesteś” – tak mogłaby brzmieć maksyma współczesnego homo sapiens. Korzystanie z mediów społecznościowych to jednak tylko jedna z form autoekspresji, którą praktykujemy w życiu codziennym, a całość analogowych i cyfrowych działań, nakierowanych na konkretny cel i efekt z intencją samodoskonalenia nazywa się technologiami self, czyli technologiami siebie. Projekt Anny Kalinowskiej pt. „Wpływ współczesnych praktyk medialnych na przekształcenia wobec technologii self wśród użytkowników sieci” m.in. przyczynił się nie tylko do poszerzenia wiedzy na temat działań wobec siebie nastawionych na celowość, lecz także do zdobycia informacji na temat roli nowych mediów i internetu w tym zjawisku.
Opis projektu
Założenia i cele
Celem projektu była dokładna charakterystyka współczesnych form technologii self wśród użytkowników sieci w Polsce, a także próba ich typologii. Działanie okazało się niezbędne do wskazania historycznych transformacji różnego typu technologii self oraz ich trwałego wpływu na praktyki medialne, coraz powszechniej równoznaczne z aktywnościami cyfrowymi.
Poprzez technologie self rozumiane są analogowe oraz digitalne działania, które afirmują postawy, poglądy, sposoby kategoryzowania rzeczywistości społecznej. Wskutek rewolucji informacyjnej współcześnie technologie self stały się sposobami zarówno zapośredniczonej komunikacji, jak i transmisji wartości społecznych, a ich praktyczne zastosowanie można porównać do mechanizmu wytwarzania tożsamości społecznej danej jednostki. Na drodze rewolucji informacyjnej, która uczyniła z informacji wartość priorytetową, powstało społeczeństwo sieci (Castells 2007), połączone szeregiem zależności kategorii wymiany, w jakiej dane stały się najwyższym nominałem. Dlatego też kompetencje w zakresie zarządzania danymi o sobie samym, jako możliwym potencjale społecznym, ale też komercyjnym i ekonomicznym, uzyskały i nadal zyskują tak rozległą przestrzeń w sieci (od 2005 obserwujemy dominację serwisów społecznościowych jako miejsca autoprezentacji oraz wymiany treści). Tożsamość, jaką w procesie codziennych praktyk społecznościowych wytwarzać można w sieci, została naukowo zaklasyfikowana w Polsce jako usieciowione „ja” (Halawa 2013). O ile działania te miały miejsce od początku istnienia sieci internetowej, o tyle ich definiowanie umownie rozpoczyna dominacja portali społecznościowych oraz interaktywnych sposobów uczestnictwa w kulturze oraz życiu codziennym, czyli wszystko, co powszechnie określane jest mianem 2.0. Zakładając profil, zyskujemy „idealnie puste naczynie” (Madrigal 2013), gotowe do wykreowania (niezależnie od tego, czy publikujemy informacje zgodne z prawdą czy też nie). Tworzona tożsamość świadczy o etapie rozwoju kompetencji cyfrowych, które prowadzą do profesjonalizacji wizerunku za pomocą motywacji lub faktów.
Projekt miał na celu wyznaczenie konkretnych trendów wobec praktyk medialnych i sekwencji zachowań offline oraz w sieci. Zachowania te przyczyniają się do rozbieżnej dynamiki komunikacji społecznej. Założono, że najbardziej zauważalne rozróżnienie będzie ogniskowało się wokół kategorii wieku i pochodzenia, jednak dzięki zastosowaniu odpowiedniej metodyki badań, czynniki te pozwoliły uzyskać szczegółowe dane i motywy osadzone w kontekście społecznym i historycznym.
W trakcie rekrutacji powstał zespół badawczy składający się z badaczy z Warszawy, Wrocławia, Poznania i Krakowa, związany z Uniwersytetem SWPS, dlatego badanie zostało przeprowadzone we wszystkich wymienionych miastach, co podniosło jego walor dywersyfikacyjny. Badacze wspólnie ustalili ostateczną wersję scenariusza wywiadu oraz planują dalsze działania naukowe, związane z popularyzacją zagadnienia technologii self (technologii siebie) na polskim gruncie badawczym.
Metody badawcze
Projekt zakładał przeprowadzenie badania wyłącznie o charakterze eksploracyjnym. Przeprowadzono 32 wywiady jakościowe (pogłębione, narracyjne). Kluczowym czynnikiem doboru stał się tryb wykonywanej pracy (tylko stacjonarna, mieszana, zdalna) przy równomiernym podziale płciowym respondentów. Ze względu na próbę uchwycenia historycznej perspektywy technologii self, przyjęto również dobór według kategorii wiekowych:
- osoby, które zdobyły wykształcenie i umiejętności społeczno-kulturowe przed rewolucją informacyjną (na gruncie polskim powszechnie połączenia internetowe od około 1990);
- osoby urodzone przed rewolucją informacyjną, które umiejętności cyfrowe zdobywały wraz z postępem technologicznym;
- osoby, które wychowywały się z dostępem on-line.
Realizacja projektu wymagała stworzenia grupy badawczej, gdzie na jednego badacza przypadło przeprowadzenie do 10 wywiadów jakościowych. Badacze przeszli obowiązkowe szkolenie, dotyczące używania narzędzia oraz byli zobligowani do dwuetapowej ewaluacji – po wykonaniu połowy zakresu oraz ewaluacji końcowej. Realizacja projektu stała się podstawą do dalszych analiz teoretycznych i praktycznych wobec zagadnienia, które nie było wcześniej szeroko eksplorowane w polskim środowisku naukowym. Poruszany problem badawczy może ewoluować i stać się w przyszłości przyczyną lub jednym z elementów większych projektów badawczych.
Użyteczność wyników
Realizacja projektu zwiększyła wiedzę na temat sposobów narracji tożsamości/wizerunku użytkownika w sieci, które podlegają nieustannym przemianom. Otrzymane wyniki pozwoliły skonkretyzować płynne tendencje użytkowników sieci oraz ich relacje społeczne. Przewidywane określenie modelu transformacji technologii self będzie miało wpływ na dalsze badania, dotyczące tożsamości jednostki na polu socjologii internetu i studiów kulturowych, a być może doprowadzi do wyodrębnienia nowych sposobów metodologii badawczej w ramach badań jakościowych.
Zespół badawczy
