Opracowanie i upowszechnienienarzędzi diagnostycznych do oceny zdolności poznawczych dzieci i młodzieży
psycholog, specjalizuje się w psychologii eksperymentalnej: społecznej, klinicznej i poznawczej
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
projekt naukowy, wdrożeniowy
Opracowanie
i upowszechnienie narzędzi diagnostycznych
do oceny zdolności poznawczych dzieci i młodzieży
Okres realizacji projektu: 2018 – 2022
Jak ocenić rozwój poznawczy dzieci i młodzieży? Jak podnieść efektywność kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami? Zespół naukowców z Instytutu Badań Edukacyjnych (lider) oraz Uniwersytetu SWPS (partner) zrealizował projekt nr POWR.02.10.00-00-9002/17, którego celem było opracowanie nowatorskich narzędzi diagnostycznych do oceny rozwoju poznawczego dzieci i młodzieży w wieku od 3 miesięcy do 25 lat, w tym uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i z niepełnosprawnościami. Skonstruowane narzędzia diagnozować mają poziom funkcji wykonawczych (kontrolę uwagi, pamięć roboczą, elastyczność poznawczą, rozumowanie), szybkość procesów percepcyjnych oraz funkcje językowe w aspekcie komunikacji za pomocą mowy i pisma.
Założenia
Projekt miał na celu opracowanie zestawu narzędzi przeznaczonych do specjalistycznej diagnozy dzieci i młodzieży w obszarze funkcjonowania poznawczego. W ramach projektu przeprowadzone zostały badania oparte na nowatorskiej koncepcji teoretycznej z wykorzystaniem funkcji wykonawczych, takich jak: pamięć, uwaga, myślenie, w połączeniu ze sferą percepcji, języka i komunikacji.
Funkcje wykonawcze są niezbędne dla prawidłowego rozwoju umysłowego i fizycznego w różnych sferach życia, jak również mają istotne znaczenie dla funkcjonowania powiązanego z edukacją. Wymienione obszary determinują m.in. gotowość szkolną, sukces szkolny, a także w dalszej perspektywie – sukces zawodowy i jakość życia.
Nowatorskie narzędzie diagnostyczne
W skład zestawu przygotowanych narzędzi diagnostycznych wchodzi: komputerowa bateria testów poznawczych, skale obserwacyjne do oceny tej sfery rozwoju przeznaczone dla rodziców i nauczycieli oraz zestaw materiałów postdiagnostycznych, wspomagających pracę z dziećmi wymagającymi stymulacji rozwoju poznawczego. Narzędzia te będą dostępne w frmie nowoczesnej aplikacji komputerowej.
Innowacyjność proponowanej baterii testów polega na tym, że przyjęty model stwarza spójne ramy teoretyczne dla całego spektrum funkcji opisujących efektywność przetwarzania poznawczego dzieci i młodzieży z różnymi potrzebami edukacyjnymi. To technicznie zaawansowane narzędzie jest pierwszym dostępnym na rynku polskim testem obejmującym tak szerokie spektrum oceny funkcjonowania.
Testy zostały znormalizowane na ogólnopolskiej próbie dzieci i młodzieży w wieku od 3 miesięcy do 25 lat, przy czym w zależności od wieku badanych miały różną formę i zawierały inne zadania. Wszystkie zadania zostały przygotowane w wersji komputerowej.
Współpraca z przedszkolami i szkołami
Od listopada 2019 r. do października 2020 r. zespół prowadził badania normalizacyjne tworzonych narzędzi, w placówkach (szkoły i przedszkola) na terenie całej Polski. Badania te prowadzone były na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie losowej, tak żeby zapewnić warunki do opracowania norm dla wszystkich dzieci i młodzieży w Polsce. Badanie dziecka zawsze jest poprzedzone uzyskaniem pisemnej zgody opiekuna osoby niepełnoletniej.
Badania normalizacyjne w przedszkolach i szkołach
Badania, początkowa zaplanowane na 2020 r., zrealizowane zostały w okresie październik 2020 – czerwiec 2021 z uwagi na pandemiczne obostrzenia.
Warsztaty dla psychologów
W dniach 22 oraz 29 lutego 2020 r. na Uniwersytecie SWPS zrealizowano warsztaty instruktażowe dla psychologów badaczy realizujących badanie w grupach dzieci z niepełnosprawnościami oraz o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Warsztaty miały charakter zamknięty.
Testowanie gotowego narzędzia
Po etapie przygotowaniu założeń teoretycznych i opracowaniu wyjściowej puli elementów do poszczególnych testów przeprowadzono badania prepilotażowe oraz pilotażowe. Miały one na celu ocenę rzetelności oraz trafności pomiaru z zastosowaniem przygotowywanej aplikacji komputerowej.
Wdrożenie: aplikacja KAPPa
Aplikacja KAPPa służy diagnozie kilku grup dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Należą do nich m.in. dzieci i młodzież z: niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, dysfunkcją wzroku lub słuchu, w spektrum autyzmu, z zaburzeniami komunikacji językowej, ze specyficznymi zaburzeniami uczenia się, przede wszystkim dysleksją, ADHD.
Przy projektowaniu aplikacji wykorzystano zasady uniwersalnego projektowania oraz zaimplementowano zasady WCAG (ang. Web Content Accessibility Guidelines) w konstruowaniu testu.
KAPPa nie służy ocenie ogólnego rozwoju intelektualnego i nie posługuje się ilorazem inteligencji, przeznaczona do oceny funkcjonalnej uwzględniającej szereg szczegółowych obszarów i podobszarów poznawczych. Pozwala na precyzyjny pomiar pewnych aspektów ocenianych funkcji, takich jak czas wykonywania zadania i czas reakcji. W większości zadań ocena dokonywana jest automatycznie przez program komputerowy, a instrukcje są w pełni wystandaryzowane i podawane przez lektora. Aplikacja stanowi cenne uzupełnienie istniejących już narzędzi psychologicznych, służąc do diagnozy funkcjonalnej, wspomagającej proces planowania działań pomocowych.
Zarówno podstawowe jak również złożone funkcje wykonawcze oraz umiejętności językowe i komunikacyjne mają kluczowe znaczenie dla wielu aspektów funkcjonowania człowieka, zwłaszcza nabywania przez niego wiedzy i umiejętności. Funkcje wykonawcze mają ogromny wpływ na prawidłowy rozwój umysłowy i fizyczny, pozwalają na kontrolę procesów takich jak percepcja, uwaga, pamięć, planowanie, rozumowanie i rozwiązywanie problemów. Umożliwiają one skuteczną regulację myśli, emocji i celowego zachowania człowieka. W powiązaniu z umiejętnościami językowymi determinują gotowość szkolną, późniejszy sukces edukacyjny i zawodowy, który przekłada się na jakość życia człowieka. Dobra diagnoza opisanych obszarów rozwoju poznawczego dokonana przy współpracy opiekunów, nauczycieli i specjalistów jest ważnym krokiem w wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci, wspieraniu ich rozwoju, podjęciu działań pomocowych a także profilaktycznych.
Użyteczność wyników
Opracowane narzędzia diagnostyczne przeznaczone są do diagnozy uczniów z niepełnosprawnościami i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE), w tym dzieci z dysfunkcją wzroku i słuchu, uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, z zaburzeniami uczenia się, ADHD, z niepełnosprawnością intelektualną, a także dzieci dwujęzycznych, pochodzących z innych kultur, dzieci imigrantów oraz uczniów zdolnych. Dla wszystkich grup zostaną opracowane profile funkcji poznawczych.
Dzięki takiemu ujęciu możliwe jest włączenie – a nie wykluczenie – uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz podniesienie efektywności kształcenia i wsparcia.
Finansowanie
Projekt został zrealizowany w ramach Osi Priorytetowej II „Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji”, Działania 2.10 „Wysoka jakośc systemu oświaty” Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.
Klauzula informacyjna – do pobrania
Ze strony IBE projektem kierowały prof. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis i dr Katarzyna Wiejak, a ze strony Uniwersytetu SWPS za powodzenie przedsięwzięcia odpowiadali prof. dr hab. Grzegorz Sędek i dr Magdalena Kaczmarek.
Zespół badawczy Uniwersytetu SWPS
