Teorie, które nie dają spokoju. Profesor Agnieszka Turska-Kawa w „Głosach Humanistyki”
Profesor Agnieszka Turska-Kawa: „Kiedy pojawiła się pandemia, wiele osób zaczęło podążać za teoriami spiskowymi, uznając je za wiarygodne wyjaśnienia trudnej sytuacji. Interesujące dla mnie stały się przyczyny tych decyzji, w których odnajduję także odrzucenie nauki i racjonalnych rozwiązań. Psychologia polityczna, którą reprezentuję, pomaga w znalezieniu narzędzi do weryfikacji, ponieważ wiele odpowiedzi tkwi głęboko w naszej mentalności, osobowości i podświadomości”.
W tym odcinku rozmawiamy z politolożką z Uniwersytetu Śląskiego o tym, jak nauki społeczne i teorie spiskowe odpowiadają na naszą potrzebę zrozumienia świata. Dowiesz się również, jaką rolę w polityce odgrywa grupa starszych wyborców.
Z wizytą na Uniwersytecie Śląskim
Do Katowic przyjechaliśmy w pochmurny, chłodny dzień. W powietrzu wisiał deszcz, ale czuło się nadchodzącą wiosnę. Udaliśmy się na Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, którego budynek zrobił na nas duże wrażenie – pokaźny, nowoczesny, z przeszkloną fasadą. Tuż przed wejściem stało lekko podniszczone pianino, z kilkoma uszkodzonymi klawiszami. Otwarte wieko zachęcało, aby usiąść przy instrumencie i pochwalić się zdolnościami muzycznymi, co ochoczo robili studenci. Obok znajdowała się efektowna instalacja upamiętniająca wydarzenie European City of Science Katowice 2024.
Wnętrze budynku było świeżo wyremontowane, jasne, z marmurową podłogą i wygodnymi, miękkimi fotelami. Korytarz zdobiły zadbane rośliny, a na ścianie zamontowano podświetlaną nazwę Uniwersytetu. Weszliśmy na wyższe piętro, gdzie wisiały tabliczki z nazwiskami doktorów honoris causa Uniwersytetu Śląskiego, a pod ścianą stał elegancki, czarny fortepian. Skręciliśmy w ciemnozielony korytarz i dotarliśmy do drzwi z napisem „Prorektorzy”. Zostaliśmy tam uprzejmie przywitani i poproszeni o chwilę cierpliwości. Nasza rozmówczyni pojawiła się już po kilku minutach, przepraszając za nieznaczne spóźnienie spowodowane nowymi obowiązkami prorektorki.
Gabinet pani profesor był przestronny i pełen osobistych elementów, mimo że dopiero się wprowadzała. Pod ścianą stały jeszcze niezawieszone obrazy, ale półki biblioteczki już zajmowały książki, drobna sztuka i figurki. Na parapecie prezentowały się bujne zielone rośliny, a za biurkiem wisiała drewniana, podświetlana mapa świata – wymarzony element, o którym pani profesor opowiadała z szerokim uśmiechem.
Usiedliśmy na kanapie, przy stolikach z karafką wody i bukietem świeżych różowych tulipanów. Czekała nas rozmowa o ludziach i ich wyborach.
Czy profesor Agnieszka Turska-Kawa jest superbohaterką, której szukamy?
Psychologia w polityce
Profesor Agnieszka Turska-Kawa jest politolożką i psycholożką. Łączy te dziedziny, prowadząc interdyscyplinarne badania nad zachowaniami wyborczymi, komunikacją polityczną i patologiami demokracji. Interesują ją zagadnienia związane z wyborami politycznymi, korupcją i społeczeństwem obywatelskim, a w ostatnim czasie także tematyka grey voters i teorii spiskowych. Analizuje przyczyny niestabilności politycznej i profile wyborców.
Życie akademickie
Od 2024 r. nasza rozmówczyni jest prorektorką ds. nauki na Uniwersytecie Śląskim, a wcześniej, w latach 2019–2024, była dyrektorką Instytutu Nauk Politycznych tej uczelni. W bieżącym roku akademickim pełni też funkcję profesor wizytującej na Leuphana Universität Lüneburg w Niemczech.
Jej praca doktorska dotyczyła powiązania użytkowania mediów z poczuciem alienacji, habilitację otrzymała natomiast za pracę „Determinanty chwiejności wyborczej”. Wszystkie stopnie naukowe zdobyła na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. W 2010 r. otrzymała nagrodę Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej za najlepszy doktorat. Jest wielokrotną laureatką Nagród Rektora Uniwersytetu Śląskiego za działalność naukową oraz pracę na rzecz społeczności akademickiej, a także stypendium MNiSW dla wybitnych młodych naukowców.
Pani profesor jest dyrektorką Centrum Badawczego Społecznej Aktywizacji Seniorów oraz zastępczynią kierownika Centrum Badawczego Polityki Publicznej i Problemów Regulacyjnych. Pełni funkcję reprezentantki Uniwersytetu w European Consortium for Political Research, jest też członkinią American Political Science Association.
Aktywnie działa na rzecz popularyzacji nauki. W 2024 r. była jurorką w konkursie FameLab, współorganizowała European Talent Fair podczas EuroScience Open Forum w Katowicach, angażuje się w Śląski Festiwal Nauki.
Poznaj książki pani profesor
Profesor Turska-Kawa jest autorką i współautorką licznych publikacji naukowych, w tym następujących:
- „Leksykon polskich partii politycznych” (2017, z: R. Glajcar, W. Wojtasik, Wydawnictwo Adam Marszałek);
- „Determinanty chwiejności wyborczej” (2015, Uniwersytet Śląski, Katowice);
- „Religiosity and conspiracy beliefs: patterns of relationships” (2024, z: N. Galica, „Journal of Comparative Politics”, t. 17, nr 2, str. 36–48);
- „Contemporary trends in psychological research on conspiracy beliefs. A systematic review” (2023, z: I. Pilch, A. Turska-Kawa, P. Wardawy, A. Olszanecka-Marmola, W. Smołkowska-Jędo, „Frontiers in Psychology”, t. 14, 1075779, Frontiers Media SA);
- „Active social media users on conspiracy Facebook groups. Political, leadership, and worldview profiles” (2025, z: I. Pilch, „Communication Today”, t. 16, nr 1, str. 106–123).
- „Religiosity, trust, and the acceptance of the SARS-CoV-2 pandemic restrictions: the case of Poland” (2023, z: I. Pilch, N. Galica, „Journal of Contemporary Religion”, t. 38, nr 3, str. 513–532)
Badaczka prowadzi aktywne, twórcze życie
Profesor Turska-Kawa zawsze zaczyna swój dzień, nomen omen, od kawy. Należy do muzykalnej rodziny: jest mamą dwóch synów, którzy grają na trąbce, pianinie i perkusji, dlatego bardzo sobie ceni momenty ciszy. Czas wolny lubi spędzać aktywnie: uprawia karate, pływa, biega, jeździ na nartach. Pasjonuje się rękodziełem – ma już za sobą garncarstwo, decoupage i tworzenie obrazów z wełny czesankowej. Jest właścicielką owczarka francuskiego o imieniu Dante, a jedyna książka, do której zawsze wraca, to… „Kubuś Puchatek”.
Ryzyko braku odpowiedzi
Z profesor Agnieszką Turską-Kawą poruszyliśmy wiele wątków związanych z różnymi współczesnymi wyzwaniami społecznymi.
Przekonaliśmy się, że teorie spiskowe to zjawisko znacznie bardziej złożone, niż mogłoby się wydawać. Zastanawialiśmy się, dlaczego niektórzy ludzie – także wykształceni – im ulegają, a także jak dużą rolę odgrywa tutaj potrzeba znalezienia szybkiej, gotowej odpowiedzi. Podejście profesor Turskiej-Kawy jest odmienne – lubi dociekać prawdy, a ewentualne porażki traktuje jako naturalny, potrzebny element rozwoju.
Największą satysfakcję czerpię z procesu poszukiwania, a nie z samego znalezienia odpowiedzi. Zresztą chyba nigdy nie znaleźliśmy w nauce takiej konkretnej odpowiedzi, żebyśmy mogli na końcu powiedzieć: tak, ten projekt jest zamknięty.
Drugim ważnym tematem byli grey voters, czyli starsi wyborcy, których decyzje mają ogromny wpływ na kształtowanie polityki, a jednak rzadko pojawiają się oni w centrum zainteresowania badaczy. Profesor opowiedziała nam o nieopublikowanych jeszcze wynikach badań, które rzucają nowe światło na tę grupę społeczną i pokazują, że ich wybory są dużo bardziej świadome i przemyślane, niż się sądzi.
Rozważaliśmy też, co jest istotą nauki i jej celem. Czy publikacja stanowi zwieńczenie pracy naukowca, czy tylko efekt uboczny? Czy można „zamknąć” projekt badawczy?
Jak nauka i teorie spiskowe tłumaczą świat
Wiodący wątek rozmowy dotyczył jednak odpowiedzialności nauk społecznych. Wpływają one na nasz sposób rozumienia świata: pozwalają dostrzegać powiązania między procesami politycznymi, emocjami społecznymi, mediami i naszą codziennością. W czasach, gdy z każdej strony zalewają nas informacje, a niepewność rośnie, nauka jest nie tylko narzędziem poznania – staje się też formą troski.
Co teorie spiskowe nam dały? Szybką odpowiedź. I nawet jeśli jest ona absurdalna, to dla wielu osób najważniejsze było to, że ta odpowiedź padła.
Obejrzyj odcinek!
Zadajesz trudne pytania? Ciekawią cię nie tylko wyniki badań, lecz także ich kontekst? Nie chcesz, aby świat dzielił się na czarne i białe? To odcinek dla ciebie!
W tym odcinku znajdziesz odpowiedzi na pytania:
- Skąd się bierze pomysły na projekty badawcze?
- Czy efektem badań jest zmiana społeczna?
- Czy nauka powinna być międzynarodowa?
- W którym momencie przychodzi satysfakcja z prowadzenia badań?
- Czy jest możliwa demokracja bez teorii spiskowych?
- Czy przeprowadzając wywiady, wpływa się na badanych?
- Jak tworzą się teorie spiskowe?
- Jak radzimy sobie z brakiem odpowiedzi?
- Kto cierpi przez teorie spiskowe?
- Kim są grey voters?
Jeśli chcesz poznać więcej inspirujących postaci humanistyki i nauk społecznych, śledź media społecznościowe „Głosów Humanistyki” i bądź na bieżąco z kolejnymi odcinkami!
Zobacz inne aktualności
