Integracja uchodźców z polskim społeczeństwem (Raport Gościnna Polska 2022+)
Od początku wojny granicę polsko-ukraińską przekroczyły ponad cztery miliony uchodźczyń i uchodźców. Demografia naszego kraju zmieniła się z dnia na dzień. Po tym, jak w pierwszych tygodniach wojny polskie społeczeństwo stanęło na wysokości zadania i pomogło migrantom, dziś czeka nas kolejne wyzwanie – integracja uchodźców z polskim społeczeństwem. O tym, jak powinien przebiegać ten proces, opowiada dr Maria Baran, psycholożka z Uniwersytetu SWPS.
Materiał powstał na podstawie rozdziału autorstwa dr Marii Baran i prof. dr hab. Haliny Grzymały-Moszczyńskiej „Polityka integracyjna”, w raporcie Gościnna Polska 2022+, który ukazał się 21 czerwca oraz webinaru Integracja uchodźców z polskim społeczeństwem.
Czym jest integracja?
Integracja to długotrwały i dwustronny proces, który służy włączeniu danej grupy osób – w tym przypadku uchodźczyń i uchodźców z Ukrainy – do życia społecznego i publicznego w nowym otoczeniu tak, aby czuli się oni jego częścią. Jest to możliwe dzięki obustronnej komunikacji, porozumieniu oraz negocjowaniu warunków dotyczących funkcjonowania nowego społeczeństwa. Punktem wyjścia jest diagnoza aktualnej sytuacji. Należy określić wyzwania, potencjalne problemy oraz zasoby.
Bardzo często integracja mylona jest z asymilacją, choć są to dwa różne zjawiska. Asymilacja oznacza oczekiwania i presję, aby dana grupa mniejszościowa przyjęła lokalne normy i stała się taka sama jak społeczeństwo, do którego przybyła. Nie jest to najlepsza forma zarządzania wielokulturowością – ani dla migrantów, ani dla społeczeństwa przyjmującego.
W przypadku Ukraińców, zwłaszcza w obecnej sytuacji, wszelkie pomysły dotyczące ich potencjalnej asymilacji byłyby moim zdaniem etycznie naganne.
Odpowiednie warunki do integracji
Aby proces przebiegał w odpowiedni sposób, niezbędne są działania systemowe z zakresu polityki zarządzania wielokulturowością oraz polityki integracyjnej. Bez odpowiednich przepisów prawa (np. w zakresie wchodzenia migrantów na rynek pracy czy spraw związanych z edukacją i szkolnictwem) oraz finansów włączanie Ukrainek i Ukraińców w życie społeczne i publiczne będzie niezwykle trudne.
Najważniejszą kwestią w procesie integracji jest intensywna nauka języka polskiego zarówno dzieci, jak i dorosłych, którzy dzięki temu łatwiej odnajdą się w codziennym życiu – na rynku pracy czy w szkole. Znajomość lokalnego języka daje też poczucie sprawczości, jest poniekąd przepustką do normalności. Dlatego niezwykle istotne jest umożliwienie takiej nauki np. poprzez darmowe kursy nauki języka. Z drugiej strony warto również, aby osoby, które najczęściej będą kontaktować się z osobami z Ukrainy, np. lekarze, nauczyciele czy wolontariusze, znali podstawowe zwroty z języka ukraińskiego.
W rozdziale raportu «Gościnna Polska 2022+», który ukazał się 21 czerwca, wraz z prof. Haliną Grzymałą-Moszczyńską proponujemy szereg konkretnych rozwiązań wspierających integrację, jak np. utworzenie tłumaczeniowych call-center w urzędach czy przychodniach, które mogłyby usprawnić komunikację pomiędzy obiema stronami, zwłaszcza tuż po przybyciu uchodźców do Polski.
Integracja najmłodszych
Pomysłem, który sprawdza się w wielu szkołach, w których są mniejszości kulturowe, jest funkcja tzw. asystenta międzykulturowego. Jest to osoba, która stanowi pomost między kulturami, wspiera dziecko, prowadzi mediacje, jeśli pojawią się problemy oraz troszczy się o to, aby integracja była w ogóle możliwa. Niezwykle ważne jest, aby była to osoba wrażliwa kulturowo, mająca kompetencje w obu kulturach.
Kolejnym wyzwaniem są różnice programowe w systemach edukacji. Rozwiązaniem tej kwestii może być stworzenie klas przygotowawczych, w których uczniowie nadrobią te różnice i zdobędą konieczne kompetencje językowe do kontynuowania nauki w standardowym trybie. Jest to jednak wrażliwa kwestia, ponieważ dzieci ukraińskie rozpoczynają edukację wcześniej niż polskie, w związku z tym może pojawić się niechęć, aby „cofać” dziecko lub aby powtarzało klasę, którą w Ukrainie już ukończyło. W takiej sytuacji bardzo ważna jest edukacja, otwarta komunikacja, ale przede wszystkim przygotowanie polskich szkół, które powinny być zaopatrzone w przeliczniki dotyczące wspomnianych różnic programowych.
Dodatkowo warto również dać dzieciom z Ukrainy możliwość udziału w zajęciach, takich jak wychowanie fizyczne czy plastyka, gdzie przy wykonywaniu wspólnych działań język jest kwestią drugorzędną. Samo siedzenie w ławce obok siebie nie wpływa jeszcze na integrację. Ważne jest wspólne działanie.
Niezwykle istotna jest także edukacja Polaków w zakresie wielokulturowości – zarówno dzieci i młodzieży, jak i dorosłych. Ułatwi ona uczniom z Ukrainy nie tylko wejście do polskiego systemu edukacji, ale także najmłodszym Polkom i Polakom zrozumienie całej sytuacji – dlaczego w ich klasie pojawili się teraz koledzy i koleżanki z zagranicy. Ma również szansę przygotować kadry i administrację do pracy z osobami z innej kultury.
Aktywizacja na rynku pracy
Charakterystyczną cechą migracji wojennej z Ukrainy do Polski jest to, że do naszego kraju przybywają głównie kobiety oraz dzieci. Dlatego w kontekście rynku pracy głównym wyzwaniem może być aktywizacja zawodowa kobiet i zachęcenie ich do łączenia pracy z wychowywaniem dzieci. Tutaj dobrym rozwiązaniem może być umożliwienie Ukrainkom tworzenia klubów opieki (na kształt świetlic czy małego przedszkola), gdzie jedna z matek, która nie decyduje się podjąć pracy zawodowej, sprawuje opiekę nad swoimi dziećmi oraz nad dziećmi innych kobiet, które w tym czasie są w pracy. Oczywiście kobieta, która podejmie się tego zadania, powinna otrzymać adekwatne wynagrodzenie. Tego typu rozwiązania sprawdzają się np. w Norwegii.
Warto również stworzyć takie warunki, aby osoby przyjeżdżające z Ukrainy mogły wykonywać pracę zgodną z ich kwalifikacjami, doświadczeniem i wykształceniem za godne pieniądze. Napływ wielu specjalistów może być szansą na zmniejszenie niedoborów pracowników w niektórych sektorach polskiego rynku pracy, np. w ochronie zdrowia. Jednak w tym aspekcie kluczowe będą wspomniane już wcześniej kwestie językowe. Aby obie strony mogły korzystać z tego ogromnego potencjału, ważna jest znajomość języka polskiego, co w przypadku wielu branż umożliwia dostęp do konkretnego zawodu.
Aby spełnić wspomniane wyżej warunki, istotne jest również silne prawo antydyskryminacyjne. Dlatego rola rządu w stworzeniu spójnej polityki integracji migrantów jest nie do przecenienia. Bez aktywnych wysiłków państwa wszelkie inicjatywy integracyjne pozostaną rozproszone i będą dużo mniej skuteczne.
Zobacz inne aktualności
