Łagodzenie zmian klimatu. Jak przekonać nieprzekonanych?
Jak przekonać obywateli do wspierania polityki proekologicznej? Warto odwołać się do ich poczucia tożsamości narodowej! Poznaj wnioski z badania zespołu naukowego prof. Aleksandry Cisłak-Wójcik, psycholożki z Uniwersytetu SWPS.
Polityka klimatyczna UE
Unia Europejska dąży do osiągnięcia niezależności od paliw kopalnych i uczynienia Europy pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu. Zamierza zrealizować to poprzez Europejski Zielony Ład. Program zakłada redukcję emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. do 2030 r. oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Wdrożenie go wymaga jednak zmian technologicznych oraz we wzorcach konsumpcji, a przede wszystkim poparcia dla polityki klimatycznej wśród europejskich rządów i obywateli.
Tożsamość narodowa a postawy proekologiczne
Zrozumienie relacji między poczuciem tożsamości narodowej a stosunkiem do zachowań i polityk proekologicznych może ułatwić opracowanie skutecznych działań na rzecz klimatu.
Jak silnie poparcie społeczeństwa dla polityki klimatycznej Unii Europejskiej, alternatywnych lub tradycyjnych źródeł energii wiąże się z poczuciem tożsamości narodowej obywateli? To zagadnienie przeanalizowali naukowcy z Uniwersytetu SWPS we współpracy z badaczami z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytetu Waikato w Nowej Zelandii. Wyniki ich badań opublikowano 8 czerwca 2023 r. w czasopiśmie PLOS Climate.
Okazuje się, co pokazały już wcześniejsze badania, że silna tożsamość narodowa może mobilizować do zachowań proekologicznych! Dobrym przykładem jest Nowa Zelandia, w której prawie 90 proc. obywateli uznaje postawę proekologiczną za istotną część tożsamości narodowej. Z drugiej strony silna tożsamość narodowa niekoniecznie przekłada się na większą gotowość do wprowadzania przyjaznych środowisku rozwiązań. Kiedy identyfikacja narodowa łączy się z poleganiem na tradycyjnych źródłach energii, takich jak paliwa kopalne (np. węgiel w Polsce), transformacja energetyczna może być postrzegana jako wymuszona z zewnątrz, a więc spotykać się z niechęcią społeczną.
Bezpieczna identyfikacja narodowa czy narcyzm narodowy?
Naukowcy i naukowczynie z zespołu prof. Cisłak-Wójcik wzięli pod uwagę dwie formy tożsamości narodowej. Pierwsza z nich to bezpieczna identyfikacja narodowa, która charakteryzuje się poczuciem silnych więzi i solidarności z członkami własnej grupy oraz satysfakcją z przynależności do niej. Drugą formę tożsamości można opisać jako narcyzm narodowy: postrzeganie własnej grupy jako wyjątkowej, zasługującej na uznanie i specjalne traktowanie. U podstaw tego podejścia mogą leżeć niezaspokojone potrzeby indywidualne oraz powiązane z nimi niskie poczucie kontroli i niska samoocena.
Podczas gdy bezpieczna identyfikacja narodowa oznacza zadowolenie z przynależności do grupy i poczucie solidarności z rodakami, to narcyzm narodowy oznacza bezwarunkową wiarę w wielkość grupy narodowej, która wymaga zewnętrznego uznania. Przypuszczaliśmy, że – w przeciwieństwie do bezpiecznej identyfikacji narodowej – narcyzm narodowy będzie wiązał się negatywnie ze wsparciem rozwiązań łagodzących skutki zmian klimatycznych, ponieważ takie działania bezpośrednio nie dają poczucia, że inni dostrzegają naszą wielkość i liczą się z nami, a zatem nie zaspokajają kluczowych potrzeb psychologicznych takich osób.
Sposób na przekonanie narodowych narcyzów – wzmacnianie ekologicznego wizerunku kraju
Zespół naukowy wykorzystał w analizie dane z dwóch obszernych badań sondażowych przeprowadzonych w Polsce, z których każde obejmowało ponad tysiąc uczestników i uczestniczek, reprezentatywnych pod względem wieku, płci i wykształcenia.
W badaniach mierzono:
- narcyzm narodowy,
- bezpieczną identyfikację narodową,
- poparcie dla polityki klimatycznej (związanej m.in. z wprowadzeniem Europejskiego Zielonego Ładu czy inwestowaniem w rozwój alternatywnych źródeł energii).
W pierwszym badaniu wykazano, że bezpieczna identyfikacja narodowa łączy się z wspieraniem rozwoju odnawialnych źródeł energii i Europejskiego Zielonego Ładu. Narodowy narcyzm wiązał się z mniejszym poparciem dla polityki proekologicznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii, za to z większym wsparciem dla energii czerpanej z paliw kopalnych. Co ciekawe, nie zaobserwowano związku poparcia dla rozwoju energii atomowej z tymi formami tożsamości narodowej, a jedynie słaby związek z prawicowymi poglądami politycznymi. Może to oznaczać, że dyskurs dotyczący energii atomowej nie jest jeszcze upolityczniony.
Wyniki drugiego badania pokazały, że poparcie dla polityki proklimatycznej zależy od przeznaczania środków finansowych na wzmacnianie ekologicznego wizerunku kraju. Zdaniem badaczy gotowość osób o wyższym poziomie narodowego narcyzmu do wspierania poprawy wizerunku państwa można przypisać ich wzrostowi poczucia własnej wartości. Jednocześnie osoby o wyższym poziomie bezpiecznej identyfikacji narodowej dążyły do zmniejszenia ilości środków przeznaczanych na kampanię wizerunkową, aby można je było poświęcić bezpośrednio na działania na rzecz środowiska.
Odkrycie to ma także praktyczne implikacje dotyczące roli psychologicznych potrzeb w kształtowaniu poparcia dla wprowadzania polityk publicznych ukierunkowanych na neutralność klimatyczną. Pokazuje, jak można mobilizować poparcie polityczne wśród tych, którzy nie popieraliby takiej polityki jedynie w celu łagodzenia globalnych zmian klimatu. Skuteczne jej wprowadzanie zależy od pokazania, w jaki sposób realizuje ona potrzeby i jednych, i drugich – mówi prof. Aleksandra Cisłak-Wójcik.
Nasze odkrycia podkreślają, że tożsamość narodowa odgrywa kluczową rolę w promowaniu działań zbiorowych, które są niezbędne do walki z kryzysem klimatycznym – dodaje prof. Taciano Milfont, współautor artykułu z Uniwersytetu Waikato w Nowej Zelandii.
Przeczytaj artykuł w PLOS Climate
Secure and defensive forms of national identity and public support for climate policies
Główna autorka badania
Zobacz inne aktualności
